از آن دو استخوان زايده‌اى كج (مانند منقار) [1] بيرون زده است كه با زايده ديگرى‌ [2] تركيب يافته كه خوش قواره گرديده‌اند و آن زايده از استخوانى‌ [3] روييده كه هر دو طرف بدان منتهى مى‌گردند و هر يك از دو استخوان به وسيله رباطها به هم بسته شده‌اند.

فصل پنجم: تشريح دندان‌ها

تعداد دندان‌ها سى و دو عدد مى‌باشد و چه بسا برخى انسان‌ها (به دليل كوچك بودن فك) دندان‌هاى عقل را (نواجذ) نداشته باشند و آنها چهار دندان كنارى مى‌باشند و با نبود آنها تعداد دندان‌ها به بيست و هشت عدد مى‌رسد.

(ترتيب چينش دندان‌ها بدين قرار است) دو دندان پيش و دو دندان رباعى براى بريدن اشيا از بالا و مانند آن از پايين، و براى شكستن دو دندان نيش از بالا و از پايين، و براى آرد كردن دندان‌هاى آسيا از بالا و پايين چهار يا پنج عدد [4]، پس مجموع دندان‌ها سى و دو يا بيست و هشت عدد مى‌باشد.

دندان‌هاى نواجذ غالباً در ميانه سن رشد مى‌رويند و آن پس از بلوغ تا (ابتداى) سن وقوف است‌ [5] و سن وقوف تا نزديكى سى سالگى ادامه دارد، لذا به دندان‌هاى نواجذ دندان‌هاى عقل گفته مى‌شود [6]. همه دندان‌ها داراى ريشه و سرهاى‌ [7] تيزى مى‌باشند كه در سوراخ‌هاى استخوان هر دو فكِ حامل آنها ثابت مى‌باشند و در كناره هر سوراخ، زايده‌اى گرد و سخت مى‌رويد كه دندان را (مانند حلقه‌اى) در بر گرفته و آن را محكم مى‌دارد و علاوه بر آن در آنجا رباطهاى محكمى است (تا دندان‌ها از جاى خود بيرون نيايند).

[1] زايده قدامى كورونوئيد (Coronoid(.

[2] زايده خلفى كونديلار (Condyloid(.

[3] استخوان حجرى، صدفى (گيجگاهى) از استخوان‌هاى سر.

[4] مقصود از دندان پنجم، دندان عقل مى‌باشد و عبارت بعدى نيز بر آن اشاره دارد كه در اين صورت، دندان‌ها سى و دو عدد مى‌گردد.

[5] ابن سينا در شفا مى‌گويد: پس از بيست سالگى مى‌رويد.

[6] اسنان الحلم در متن دو معنا دارد: 1. به كسر حاء يعنى عقل زيرا عقل و تمييز از ابتداى بلوغ حاصل مى‌شود؛ 2. به ضم حاء يعنى احتلام و اين معنا نيز صحيح است، يعنى دندان‌هاى بلوغ.

[7] سرهاى تيز در واقع توصيف همان ريشه است (نه تاج دندان) چنان كه از عبارات بعدى معلوم مى‌شود.