اين موضوعات به مقتضاى اسباب نگه دارى تندرستى و رفع بيمارى و ابزار آن‌ [1] عبارتند از:

1. تدبير [2] در خوردنى و آشاميدنى، و در برگزيدن هواى مناسب، تقدير متناسب در حركت و سكون.

2. درمان با دارو.

3. درمان با دست (مانند: شكسته بندى، جا انداختن، قطع كردن، شكافتن، جراحى و داغ نهادن) [3]

همه اينها نزد طبيبان به اقتضاى حالات سه دسته ى بيماران، افراد سالم و متوسطان تدبير مى‌گردد كه درباره متوسطان و اين كه چگونه طبيبان، ايشان را متوسط بين دو دسته‌اى كه در حقيقت واسطه‌اى در بين آنان وجود ندارد، قلمداد مى‌كنند، سخن‌

خواهيم گفت. [4]

[موضوعاتى كه علم طب به آنها نظر دارد]

اينك كه به تفصيل درباره موضوعات علم طب سخن گفتيم، براى ما فهرستى از موضوعاتى كه علم طب به آنها نظر دارد، گرد مى‌آيد.

1. بخش نظرى‌

الف. امور طبيعى پيرامون عناصر، امزجه، اخلاط، اعضاى مفرد و مركب بدن، ارواح، قواى طبيعى و حيوانى و نفسانى، و افعال.

ب. احوال بدن از تندرستى، بيمارى و حالت وسط.

[1] تفاوت سبب و آلت (ابزار) در اين است كه سبب به اعتبار تأثير در تغيير و حفظ تندرستى و آلت به اعتبار استعمال در آن اطلاق مى‌شود.

[2] تدبير در لغت، تصرّف را گويند و در اصطلاح اطبّا، تصرّف در اسباب شش گانه ضرورى (حياتى) و در بسيارى از تعابير بقراط در خصوص تصرف در غذا (رژيم‌هاى غذايى) اطلاق شده است.

[3] اين اصول سه گانه، تدبير بدن انسان است، و موضوعات ديگر را بايد به گونه‌اى در اين سه اصل گنجانيد؛ مثلًا سرزمين و مسكن را به انتخاب هوا، خواب و بيدارى را به مشابه خود، حركت و سكون، استفراغ و احتباس را به درمان با دارو.

[4] در فصل دوم از فن دوم درباره گروه متوسطان توضيح داده خواهد شد.