فصل دوم موضوعات علم طب‌

از آنجا كه نگاه علم پزشكى به بدن انسان از لحاظ تندرستى و نبود آن مى‌باشد، و علم كامل به هر چيزى با شناخت اسباب آن (اگر سبب شناخته شده‌اى داشته باشد) به دست مى‌آيد، لذا بايد در علم طب، اسباب تندرستى و بيمارى شناخته شود.

تندرستى و بيمارى و اسباب آن دو، گاه آشكار و گاه پنهان است كه حواس از درك آن ناتوان مى‌باشد، بلكه از راه مشاهده علائم و عوارض مى‌توان بدان استدلال نمود، پس بايد در علم طب (علاوه بر شناخت اسباب) عوارضى را كه بر تندرستى و بيمارى عارض مى‌گردد، شناخت، بنا بر اين در علوم حقيقى (نه اعتبارى) چنين تبيين شده كه علم، به هر مقوله‌اى با شناخت اسباب و مبادى‌ [1] آن علم حاصل مى‌شود و در فرض نبود اسباب و مبادى، بايد از طريق عوارض و لوازم ذاتى‌ [2]، آن را شناخت.

اسباب چهارگانه‌

با توجه به آنچه گفته شد، اسباب چهارگانه‌ [3] كه شناخت تمامى ابعاد هر چيز (از علوم حقيقى) متوقف بر شناخت آنها مى‌باشد، عبارتند از:

1. سبب مادى 2. سبب فاعلى 3. سبب صورى 4. سبب غايى.

تندرستى و بيمارى نيز از اين قاعده بيرون نيست و براى آن اسباب چهارگانه‌

متصور مى‌باشد.

[1] مبادى علم، به مقدّمات و تعاريف آن اطلاق مى‌گردد.

[2] عوارض، آنچه بر چيزى عارض گردد و قابل انفكاك از آن باشد و لوازم ذاتى، آنچه لازم ذاتى چيزى باشد و غير قابل انفكاك از آن.

[3] براى وجود هر چيزى چهار سبب لازم است؛ به عنوان مثال براى ايجاد يك ساختمان: 1. سبب مادى آن، مصالح 2. سبب فاعلى آن، بنّا 3. سبب صورى آن، نقشه 4. سبب غايى آن، سكونت مى‌باشد.