اگر طبيعت خورشيد بر غير اين خورشيد صادق باشد، برهان مزبور درباره‌ى آن خورشيد اقامه نشده باشد، بلكه برهان در مورد مجرد طبيعت خورشيد بدون اعتبار خصوصيت يا عموميت آن اقامه مى‌شود. پس وقتى در مورد خورشيد برهان اقامه مى‌كنيم يا حكمى صادر مى‌كنيم، اگر اين طبيعت بر هزار خورشيد شخصى نيز صادق باشد، اين حكم و برهان بر تمام آن‌ها ناظر خواهد بود.

(231) و الطبيعة الكلية يقال لها كلية بوجوه ثلاثة. فيقال «كلية» من جهة ما هى فى الوجود مقولة بالفعل على كثيرين، و ليس الأحكام العقلية تقال عن الكليات من جهة ما هى كلية بهذا الشرط. و يقال «كلية» من جهة ما هى محتملة لأن تقال فى الوجود على كثيرين، و إن اتفق أن قيلت فى الحال على واحد مثل بيت مسبّع، و كما يحكى من أمر طائر يقال له ققنس حتى يقال إنه يكون فى العالم واحدا فإذا بطل حدث من جيفته أو رماد جيفته مثله آخر. و يقال «كلية» لما ليس له فى الوجود بالفعل عموم و لا أيضا له فى الوجود إمكان عموم، و لكن لأن مجرد تصور العقل له لا يمنع أن يكون فيه شركة، و إن منع وجود الشركة فيه أمر و معنى آخر ينضم اليه و يدل على أنه لا يوجد إلا واحدا أبدا. و أما نفس الطبيعة فلا يكون تصورها و تصور أنها واحدة بالعدد شيئا واحدا، بل تصورها شى‌ء غير مانع وحده عن أن تقال فى العقل على كثيرين. و لكن معنى آخر وراء تصوره هو الذى يمنع العقل عن تجويز ذلك.

(231) بر طبيعت كلّى بر سه وجه كلّى گفته مى‌شود. گاهى از آن جهت «كلّى» گفته مى‌شود كه [طبيعت كلّى‌] از نظر وجود بالفعل بر كثيرين صادق است، احكام عقلى را از جهت اين شرط كلّى نمى‌گويند. و گاهى از اين جهت «كلّى» گفته مى‌شود كه [طبيعت كلّى‌] احتمال دارد از نظر وجود بر كثيرين صادق باشد، هرچند فعلا در اين‌كه فقط يك فرد دارد اتفاق نظر باشد، مانند خانه‌ى هفت گوشه، و مانند آنچه در مورد پرنده‌اى موسوم به ققنوس حكايت مى‌كنند كه آن در عالم فقط يك فرد دارد، و هرگاه اين فرد از بين رود از جسد يا از خاك جسد آن فرد ديگرى حادث مى‌شود. و گاهى «كلّى» بر چيزى گفته مى‌شود كه نه فعلا از نظر وجود عموميت دارد و نه امكان چنين عموميّتى هست، و لكن صرف تصور عقل درباره‌ى آن، شركت را در آن نفى نمى‌كند، هرچند امرى ديگر و معنائى ديگر بر آن ضميمه شود و شركت در آن را نفى كرده و بر اين نكته دلالت كند كه از آن جز فردى واحد هرگز يافت نمى‌شود. اما تصور نفس طبيعت و تصوّر اين‌كه، آن وحدت عددى دارد يكسان نيست، بلكه تصور نفس طبيعت‌