فصل يازدهم در اعتبار مقدمات برهان از جهت تقدم و عليّت و ساير شرايط آن‌

(124) از آن‌جا كه مقدمات برهان علت‌هاى نتيجه هستند، و علت‌ها بالذّات مقدم مى‌باشند، پس مقدمات برهان بالذات مقدم‌اند. به همين‌سان مقدمات در نزد ما از نظر زمان و از نظر شناسائى بر نتيجه مقدم است، از اين جهت كه نتيجه جز از طريق مقدمات شناخته نمى‌شود. هم‌چنين مقدمات بايد صادق باشند تا اين‌كه نتيجه صادق باشد. 128

(125) و إذا كانت هذه المقدمات عللا، فيجب أن تكون مناسبة للنتيجة داخلة فى جملة العلم الذى فيه النتيجة أو علم يشاركه على نحو ما نبيّن بعد، و أن تكون أوائل براهينها من مقدمات أول بينة بنفسها هى أعرف و أقدم من كل مقدمة بعدها. و إن لم تكن بهذه الشرائط لم تكن المقدمات برهانية.

(125) و هرگاه اين مقدمات علت‌ها باشند، لازم است كه با نتيجه مناسبت داشته باشند و جزو علمى باشند كه نتيجه جزو آن است، يا در علمى قرار گيرند كه با آن علم مشارك است، به نحوى كه بعد از اين بيان مى‌كنيم. نيز ضرورت دارد كه اولين برهان‌ها از مقدمات اولى كه خودبه خود روشن هستند، تشكيل شوند؛ و بايد اين مقدمات از هر مقدمه‌ى بعدى شناخته‌تر و مقدم‌تر باشند. اگر مقدمات واجد اين شرايط نباشند، مقدمات برهانى نخواهند بود. 129

(126) و كثيرا ما يؤخذ فى الإقناع الجدلى كواذب مشهورة ينتج بها صادق. و كثيرا ما تؤخذ صوادق غير مناسبة فى قياسات ينتج بها صوادق: مثل احتجاج الطبيب أن الجراحات المستديرة اعسر برءا من قبل أن المستدير اكثر إحاطة. فتكون أمثال هذه دلائل لا براهين حقيقية لأنها غير مناسبة: فإنه استعمل مقدمة كبرى هندسية توخّى بها إبانة مطلوب طبيعى و لم يوضح علة مناسبة.

(126) گاهى ممكن است از مقدمات اخذ شده در اقناع جدلى كه كاذب و مشهور هستند نتيجه‌ى صادق حاصل شود؛ و گاهى از مقدمات اخذ شده در قياس‌ها كه صادق امّا غير مناسب هستند نتايج صادق حاصل شود: مانند اين‌كه يك پزشك از طريق اين مقدمه كه شكل‌