و حركت و سكون و خواب و بيدارى و استفراغ و احتقان بحث مى‌كند و انواع بيمارى‌ها و داروها و درمان آنها را بيان مى‌نمايد.

در اهمّيّت ارجوزه ابن سينا همين بس كه ابن رشد فيلسوف و پزشك اندلسى متوفى 595 هجرى آن را شرح كرده و اين شرح در سال 1284 ميلادى به وسيله يكى از استادان دانشكده پزشكى مونپوليه فرانسه به زبان لاتين ترجمه شده است. متن عربى شرح ابن رشد در سال 1417 ه. ق/ 1996 م. به وسيله دانشگاه قطر چاپ و منتشر شده است. پس از ابن رشد حدود نه شرح ديگر بر ارجوزه ابن سينا نگاشته گرديد كه در مقدّمه شرح ابن رشد نام نويسندگان آنها ياد شده است.

گذشته از اين ارجوزه معروف، ارجوزه‌هاى ديگرى نيز به ابن سينا نسبت داده شده؛ از جمله: ارجوزه در تشريح، ارجوزه در مجريّات طبّى، ارجوزه در فصول چهارگانه ارجوزه در وصيّتهاى پزشكى كه تفصيل اين ارجوزه‌ها در كتاب مؤلّفات ابن سينا به وسيله جورج قنواتى ياد گرديده است.

ابن سينا هر چند كتابهاى مهم خود همچون شفا و نجات و اشارات را در فلسفه و قانون و ارجوزه را در طبّ به زبان عربى يعنى زبان علمى حوزه‌هاى اسلامى نوشت و همين موجب گرديد كه آثار او در شرق و غرب عالم سير كند «و سار مسير الشّمس فى كلّ بلدة»، در عين حال او زبان مادرى خود را مغفول ننهاد و آثارى از او به اين زبان باقى مانده است كه مهمترين آنها دانشنامه علائى است كه مشتمل بر جميع اجزاى فلسفه يعنى منطق و الهيّات و طبيعيّات و رياضيّات مى‌شود. او اين كتاب را هنگام اقامت خود در اصفهان نگاشته و به نام علاء الدّوله ابن كاكويه موسوم و به او تقديم داشته است.

ارزش اين كتاب در اين است كه شيخ مصطلحات فارسى را در برابر اصطلاحات عربى به كار برده و ثابت كرده است كه بر خلاف عقيده برخى كه مى‌گفتند زبان فارسى زبان علم نيست، با زبان فارسى هر گونه علمى را مى‌توان بيان و بررسى كرد. در سال 1331 شمسى‌