و به عوارض و منضمّات در مورد افراد يك نوع است.

از آن‌جا كه عوارض مزبور نياز به علت فاعلى دارند، نياز به علت قابلى نيز دارند و به همين جهت است كه تعدّد و تكثّر افراد يك نوع، بدون ماده ممكن نيست.

تقرير استدلال‌

شيخ الرئيس براى اقامه استدلال چهارم بر اين‌كه تعقّل نفس ناطقه به وسيله ماده نيست، از يك قياس استثنايى كه مقدّم آن يك قضيّه حملى و تالى آن، يك قضيّه شرطيّه منفصله حقيقيّه است، استفاده كرده است. قياس مزبور چنين است:

اگر قوّه عاقله منطبع در جسمى از قبيل قلب يا مغز مى‌بود (مقدّم)، همواره آن‌را تعقّل مى‌كرد، يا هرگز آن‌را تعقّل نمى‌كرد (تالى).

لو كانت القوّة العقليّة منطبعة فى جسم من قلب أو دماغ لكانت دائمة التعقّل لها أو كانت لا تتعقّله البتّة

اگر تالى قياس مزبور باطل باشد، مقدّم آن نيز باطل است؛ چرا كه در قياس شرطى استثنايى از وضع مقدّم، وضع تالى و از رفع تالى، رفع مقدّم استنتاج مى‌شود.

بطلان تالى به اين است كه هر دو ركن آن‌كه به صورت قضيّه شرطيّه منفصله حقيقيّه ذكر شده است، ابطال شود.

در حقيقت، بايد اثبات كنيم كه تالى، يك قضيّه شرطيّه منفصله حقيقيّه نيست؛ بلكه يك قضيّه شرطيّه منفصله مانعة الجمع است كه طرفين آن با هم جمع نمى‌شوند؛ ولى مانعى نيست كه هر دو با هم رفع شوند؛ حال آن‌كه در قسم اوّل نه با هم جمع و نه با هم رفع مى‌شوند.

يك قياس استثنايى جديد

شيخ الرئيس به منظور ابطال تالى قياس مزبور به سراغ يك قياس استثنايى ديگر