نظريّه فلوطين‌sonitolP

او كه فيلسوفى نو افلاطونى بود و از 204 تا 270 ميلادى مى‌زيسته و به وحدت وجود گرايش داشته و خدا را مبدء المبادى و غاية الغايات مى‌شناسد [1]، مى‌گويد:

ينبغي أن تعلم أنّ البصر إنّما ينال الأشياء الخارجة منه، و لا ينالها حتّى يكون هو هي ... و كذلك المرء العقليّ إذا ألقى بصره على الأشياء العقليّة لم ينلها حتّى يكون هو و هي شيئا واحدا؛ [2]

سزاوار است دانسته شود كه چشم به اشياى خارج نايل مى‌شود و تا چشم، آن اشياى خارج نگردد، به آنها نايل نمى‌شود ... و همين‌طور انسان عقلى هرگاه ديده عقل را بر اشياى عقلى بيفكند، به آنها نايل نمى‌شود، تا اين‌كه عقل و آن اشيا، يكى شوند.

او هم به اتحاد چشم با اشياى خارج و هم به اتحاد عقل با معقول‌ها، نظر دارد.

نكته مهمى كه از نظريّه فلوطين استفاده مى‌شود، اتحاد مدرك و مدرك است؛ چرا كه او تنها به ذكر اتحاد عاقل و معقول، بسنده نكرده، بلكه به اتحاد حسّ بصرى با مبصرات نيز توجه كرده است. بنابراين، بايد گفت: نه تنها عاقل و معقول، بلكه حاسّ و محسوس و متخيّل و متخيّل و متوهّم و متوهّم با يك‌ديگر اتحاد دارند.

بديهى است كه اشتراك آنها در اتحاد قوّه ادراك با محصولات ادراكى است و براى همين است كه در عين اشتراك، اختلاف هم دارند. فلوطين مى‌گويد:

إنّ البصر يقع على خارج الأشياء و العقل على باطن الأشياء ... و البصر كلّما أطال النّظر إلى الشي‌ء المحسوس به، أضرّ به حتّى يصيّره خارجا من الحسّ لا يحسّ شيئا فأمّا البصر العقليّ، فيكون على خلاف ذلك، أعني أنّه كلّما أطال‌

[1] . محمد معين، فرهنگ فارسى، ج 6، ص 1378.

[2] . اثولوجيا، افلوطين عند العرب، ميمر 8، ص 117، (پيشينيان بر اين باور بودند كه اثولوجيا از ارسطوست، ولى اكنون معلوم شده است كه از فلوطين است).