مبانى آن بحث نموده، از غوامض و مشكلات آن جستجو كرده، و در فوايد و نكته‌هاى آن تأمّل نموده‌اند، امّا بعد بعضى از ايشان را مشاهده كردم كه از آن با دست خالى بر مى‌گردند بدون آنكه به چيزى كه مايه روشنى چشم آنها باشد دست يافته باشند. و من كه بخش شايسته‌اى از عمر خويش را در تتبّع فصوص، و فهم نصوص، و كشف اسرار، و تعمّق در ژرفاهاى اين كتاب صرف كرده‌ام، تصميم گرفتم تا آن بهره‌هايى كه برده‌ام را براى راهنمايى پژوهندگان اين مطلب بزرگ و مقصد عالى بيان كنم. پس عنان عنايت را در اين شرح به تلخيص و ترتيب و تبويب و تهذيب آن با پرهيز از اطناب مملّ و ايجاز مخلّ متوجه ساختم.» [1]

قبل از فخر رازى هم ظاهرا كسانى كتاب «اشارات» را شرح كرده‌اند كه از وجود نسخه‌هاى آنها اطلاعى در دست نيست‌ [2]، و به هر حال مى‌توان «شرح امام فخر رازى» را از اوّلين شرحهاى موجود بر كتاب «اشارات» به حساب آورد كه در آن فاضل شارح جمله‌هاى موجز و پر مغز «اشارات» را با عباراتى نسبتا روشن و روان شرح و تفصيل داده است، و در اكثر موارد هم از عهده تفسير غوامض و مشكلات آن بر آمده و فهم مطالب كتاب را بر خوانندگان آسان كرده است. امّا او در اين كتاب فقط شارح نيست و به شرح و توضيح آراء ابن سينا بسنده نكرده است، بلكه در بسيارى از موارد به نقد و نقض مطالب كتاب پرداخته و آنها را با سؤالهاى جدّى مواجه ساخته است، و به خصوص در مسائل فلسفه اولى و آنجا كه قواعد فلسفى با عقايد اشعرى او در تعارض بوده چنان زبان به خرده گيرى باز كرده و در وارد كردن اشكال و اعتراض لجاجت به خرج داده و راه افراط پيموده كه جنبه ايراد و تشكيك در شرح او بر جنبه ايضاح و تفسير سبقت گرفته است، و به قول بعضى از نكته‌پردازان «شرح» او را به «جرح» تبديل كرده است. و شايد بهترين توصيف درباره كتاب او همان كلامى باشد كه خواجه نصير الدين طوسى در آغاز شرح خود بر «اشارات» آورده است. او مى‌گويد:

«از جمله كسانى كه كتاب «اشارات» را شرح كرده‌اند فاضل علّامه فخر الدين ملك مناظرين محمد بن عمر بن حسين خطيب رازى- جزاه اللّه خيرا- مى‌باشد. او كوشيده است تا پوشيده‌هاى آن را با روشنترين تفسير آشكار سازد، و آميخته‌هاى آن را با زيباترين عبارات توضيح دهد. او در

[1] - «همين كتاب»؛ ص 2.

[2] - ميرزا عبد اللّه افندى اصفهانى در «رياض العلماء» در شرح حال انورى ابيوردى على بن محمد بن اسحاق شاعر و حكيم معروف ايرانى در قرن ششم مى‌نويسد: از تأليفات اوست كتاب «البشارات فى شرح الإشارات للشيخ الرئيس» كه من آن را در تبريز ديده‌ام. (رياض العلماء، 7/ 22.)