در نظر عبد الجبّار، لفظ به تنهائى چندان اهميّتى ندارد؛ چه ممكن است لفظى در جمله‌اى، فصيح‌تر از همان لفظ در جمله ديگر باشد، همان‌طورى كه معانى نيز به تنهائى چندان اهميّتى ندارد؛ زيرا گاه مشاهده شده كه معناى واحدى را گوينده يا نويسنده‌اى بهتر از ديگرى، بيان كند 7.

عبد القاهر جرجانى نيز، همين مطلب را، در فصلى كه از تفاوت ميان حروف منظومه و كلم منظومه بحث كرده، نوشته است‌ 8 و توضيح داده كه اهميّت و ارزش كلمه با ديگر كلمات مجاور آنست.

و خلاصه نظريّات قاضى عبد الجبّار اينست كه در فصاحت، فقط كيفيّت تركيب، اهميّت دارد و در نظر او كيفيّت تركيب، ركن اساسى بلاغت و فصاحت است.

نصّ صريح قاضى عبد الجبّار، چنين است:

«اعلم انّ الفصاحة لا تظهر فى افراد الكلام و انّما تظهر فى الكلام بالضّم على طريقة مخصوصة ...» 9

و همين نكته را عبد القاهر جرجانى، بدين‌صورت بيان كرده است‌ 10:

علّت اينكه كلامى برتر از كلام ديگر است، در كيفيّت ايراد و طريق اداى آنست.

كتب قاضى عبد الجبّار، چون غالبا در مسائل قرآنى است، از اهميّت ويژه‌اى برخوردار مى‌باشد؛ زيرا در اين كتب مباحث بلاغى نيز مورد بحث قرار گرفته و اين كتب برانگيزاننده بحث و مناظره شده و همّ قاضى عبد الجبّار، در كتابهايش بر اينست كه ايرادات و اشكالات نادرست طاعنان و آنان كه با انديشه‌هاى ناقص خود، بظاهر تناقض‌هائى در آيات قرآنى، ديده‌اند، پاسخ دهد.

قاضى عبد الجبّار عقيده دارد كه كلام فصيح هم، درجات و مراتبى دارد و درجات كلام فصيح گوناگون است و مى‌توان گفت كه كلامى از جهت فصاحت از كلام ديگر برتر و فراتر است و كلامى هم فروتر و پست‌تر. و به همين جهت مى‌توان گفت كه اصولا تحدّى و معارضه و مبارزه‌طلبى، درست است؛ زيرا با معارضه، مى‌توان برترى كلامى را بر كلام ديگر، ثابت كرد.

روى همين اصل، قاضى عبد الجبّار، در كتاب «اعجاز القرآن» فصلى را به‌