ششم- ارزش و سمت‌گيرى (يا گرايش)(Vaiue and Attitude)

پيش از هر چيز ناگزير بايد واژه «سمت‌گيرى يا گرايش» را تعريف كنيم. اگر چه تعريف مشخّصى براى اين واژه نيامده است، ولى من تصوّر مى‌كنم «مفهوم گرايش عبارت است از مجموعه ايستارهاى انسان در زندگى كه از نمود زندگى او پرده بردارد.» براى مثال: شخصى پيرامون مسأله‌اى ايستارى مشخّص دارد و پيرامون مسأله دوم ايستارى ديگر و در جريان سومى ايستارى متفاوت، اينك اگر تمام اين ايستارها با يكديگر گرد آيند به‌گونه‌اى كه هر سه ايستار نزديك به هم و هماهنگ باشند، سامانه‌اى از ايستارها تشكيل مى‌دهند، كه گرايش (يعنى گرايش كلّى زندگى انسان) ناميده مى‌شود.

بنابراين تفاوت ميان گرايش و ارزش چه خواهد بود؟ به نظر مى‌رسد دو تفاوت بنيادين در كار است:

1- همچنان كه گرايش منظومه‌اى از ايستارهاست، ارزش نيز منظومه‌اى از گرايشهاست. بنابراين گرايش محدودتر از ارزشى است كه پهنه‌اى گسترده‌تر دارد.

پس گرايش همان چيزى است كه- براى مثال- در سياست، يا جامعه، يا تحصيل و يا در پژوهش است و يا در هر زمينه ديگر از زمينه‌هاى زندگى وجود دارد، در حالى كه ارزش، همان وضعى است كه گرايشهاى گوناگون انسان را در ابعاد و زمينه‌هاى مختلف زندگى مشخّص مى‌سازد.

2- گرايش يك وضع رفتارى سامان‌يافته از ايستارهاى گوناگون است، در حالى كه ارزش وضعى روانى، ايدئولوژى و عقلانى است و در حقيقت ايمانى است به سامانه‌اى از اهداف و در نتيجه، ارزش، همان روح گرايش است. اگر از كسى بپرسيد چرا گرايش سياسى شما معتدل است؟ خواهد گفت، زيرا به ارزش عدالت ايمان دارم. پس گرايش سياسى وضعى رفتارى است كه ارزشهاى انسان آن را مى‌سازد.

گرايش، رفتار است در حالى كه ارزش مشخّص‌كننده رفتار و هدايت‌كننده آن است، از همين روست كه برخى گفته‌اند: ارزشها مشخّص‌كننده گرايشهاى فرد