نمى‌دهند (مثل قوم نوح) كه در اين صورت به نابودى كشيده مى‌شوند.

چهارم- اين چالش و آن مرحله تمدّنى باهم محور ارزشهاى متغيّر (حياتى) را تشكيل مى‌دهند كه- به سهم خود- خاستگاه احكام قانونى مى‌گردد. وآنچه من در نگاشته‌هاى توين بى نيافتم عاملى كه موجب مى‌شود برخى از ملّتها به اين چالش پاسخ دهند وبرخى نَه، ياملّتى در زمانى خاص به اين چالش پاسخ دهد ودر زمانى ديگر استنكاف ورزد. من از لابلاى پژوهشهاى خود به اين نتيجه رسيده‌ام كه ايده تمدّنى- كه معمولًا وحى الهى يا شراره‌اى از وحى است- همان است كه بر سرزمين چالش نازل مى‌شود وتمدّنى را شكوفا مى‌سازد.

- 5- سازه‌هاى جامعه‌

به نظر مى‌رسد نگارنده معروف فرانسوى «مونتسكيو» دركتاب خود «روح القوانين» كه به نظر بعضى عظيمترين كتاب فرانسوى مى‌باشد كه در قرن نوزدهم نگاشته شده، در جستجوى همين روح بوده است‌ [1]. او پيرامون پيوند قانونگذارى با طبيعت شرايط باب وسيعى راگشوده است وكوشيده عوامل متغيّر را بررسى كند كه در وضع قوانين دخالت دارند واز همين رو كتاب خودرا «روح» ناميد، زيرا او تصوّر مى‌كرد كه قوانين، ظاهرى دارند و باطنى، كه باطن آنها همان روح وارزشهاى آنهاست كه در ميان ملّتها بايكديگر تفاوت دارد. او در مقدّمه كتاب خود مى‌گويد: «شايسته نيست قوانين سياسى ومدنى هر ملّتى جز اوضاع خاصى باشد كه عامل بشرى با آن همخوانى دارد وبايد اين قوانين مخصوص طبيعت سرزمين باشد، مخصوص سرزمين سرد، ياگرم و يا معتدل باشد، نيز بايد با طبيعت، جايگاه، گسترش آن سرزمين وچگونگى زندگى ملّتها، ياكشاورزان، ياصيّادان ويا چوپانان‌