از ارزش بخشش، وفادارى وفعاليت، مهمتر مى‌گردد، امّا هنگام روبرو شدن با چالشهاى اقتصادى ارزش اقدامات، برنامه‌ريزى علمى، خير خواهى ودورى از تقلّب در معاملات، بزرگترين ارزش مى‌گردد.

روح ملّت‌

عوامل گوناگونى در وجدان ملّت و يا جامعه‌اى بر يكديگر اثر متقابل مى‌نهد كه در نتيجه يك ارزش والا نزد آن ملّت يا جامعه تبلور مى‌يابد كه همه زندگى آن را رنگ مى‌آميزد وهمين ارزش، چكيده تجربيات تاريخى، فرهنگ، محيط طبيعى وسطح تمدّنى آن مى‌گردد. برخى همين ارزش را روح مى‌نامند وتعبير «روح تمدّن» را به كار مى‌برند. علم تمدّن‌شناسى و فلسفه تاريخ به بررسى اين روح توجّه دارد، و در بُعد مشخّصى دانش روانشناسى ملّتها به پژوهش آن مى‌پردازد.

اين روح در همه ابعاد زندگى مردم كه از فرهنگ وآداب وهنر آنها آغاز مى‌شود و با احكام حقوقيشان ادامه مى‌يابد وبا موضعگيريهاى سياسيشان پايان مى‌پذيرد، رخ مى‌نمايد.

برخى از فلاسفه حقوق به نقش اين روح‌ [1] در تحوّل قوانين اشاره كرده‌اند ولى «رسكو پاند» ديدگاه خود را بر اين اساس بنيان نهاده است. به نظر او هر جامعه‌اى ارزشى والا دارد كه آن را برتر از ديگر ارزشها مى‌داند. او درحالى كه شيوه مهندسى مصالح را مشخّص مى‌كند در اين باره مى‌گويد:

«در مرحله دوّم [پس از مشخّص كردن مصالح‌] معيارى لازم است كه وسيله سنجش ارزشها قرار گيرد و نشان دهد كه در مقام تعارض كدام مصلحت بايد مقدّم شمرده شود. دراين مرحله است كه «فلسفه حقوق» نقش اساسى دارد و بايد آرمان‌هاى محترم در هر جامعه را معيّن سازد [2].»

بنيانگذار مكتب تاريخى «ساوينى» هنگامى كه حقوق را بيانگر روح هر جامعه‌اى‌