آغاز سخن‌

در آخرين بخش، از ژرف انديشى در قرآن كريم وسنّت شريف، بينشهايى را در موضوع پژوهش خويش درباره ارزشهاى قانونگذارى در مكاتب مختلف فلسفى، الهام مى‌گيريم. در بخشهاى گذشته بويژه هنگام بحث درباره ارزشها در باره مباحث مقدّماتى، روشن كرديم كه ارزشها دو گونه‌اند:

اوّل- آنچه از اصول برمى‌آيد وآن ارزشهاى ثابتى است كه تغيير نمى‌پذيرد.

دوم- ارزشهايى است كه بانيازهاى مشروع بشر، ارتباط دارد، اين ارزشها برحسَب شرايط تغيير مى‌پذيرند.

بحث فلسفى غالباً گونه اوّل را دربر مى‌گيرد (همان كه در فصل اول اين كتاب مورد بحث قرار داديم) وبحث حقوقى اگر چه گونه نخست راهم در خود دارد، ليكن به طور اساسى به گونه دوم مى‌پردازد. در اين بخش باهم ارزشهاى متغيّر وپيوند آنها را باارزشهاى ثابت مى‌كاويم. ما در آغاز به اين تقسيم بندى اشاره مى‌كنيم ودرپى آن به چيزى مى‌پردازيم كه آن را روحيه ملّتها مى‌ناميم وبه نظر ما درگزينش ارزشهاى كلّى از سوى ملّت، تأثير دارد ودر نتيجه گرايش كلّى حركت ملّت را مشخّص مى‌سازد.

به نظر ما ارزشهاى متغيّر درچهار سطح بررسى مى‌شود: سطح مبارزه (هنگامى كه ملّت باخطرى بزرگ روبرو مى‌شود، ياهدفى سترگ رادنبال مى‌كند)، سطح طبيعت جامعه (سازه‌هاى وجودىِ آن)، وسطح مهمترين نياز (برحسَب مرحله تاريخى كه جامعه از آن مى‌گذرد و درجه رشد اين جامعه)، وسطح عوامل‌