2- اختلاف فلسفى در مفهوم عدالت كه با باورها و فرهنگ و تاريخ هر ملّتى در پيوند است، و اين اختلاف نظر، به اينكه عدالت را هدف مقدّس زندگى و حقوق بدانيم، زيان نمى‌رساند.

سوم- پيشرفت‌

به كارگيرى (يا مسخّر كردن) طبيعت، آباد كردن زمين و بهره‌ورى از موهبت‌هاى خدايى هدف هر انسانى تلقّى مى‌شود. از هنگامى كه آدمى زاده مى‌شود به كارگيرى منابع طبيعى را مى‌آغازد آنجا كه تنفّس مى‌كند، با قانون جاذبه به مقاومت برمى‌خيزد، خطرها را از خويش مى‌راند، مى‌خورد و مى‌آشامد و همچنان كه كودك رشد مى‌كند مقدار به كارگيرى طبيعت نيز در او رشد مى‌كند و سپس اين هدف هنگامى كه جامعه بشرى شكل مى‌گيرد نمودى نوين مى‌يابد، زيرا يكى از اهداف جامعه مى‌گردد، چه، در راه رسيدن به سعادت خويش و يا دست كم دفع خطرهاى طبيعى از خويش، هميارى مى‌كنند.

فلاسفه اين هدف را ارزشى بنيادين قلمداد كرده‌اند و وحى الهى نيز آن را يادآور شده است، امّا برخى از حقوقدانان آن را مهمترين ارزشى مى‌دانند كه حقوق درپى آن است.

امروز به كارگيرى طبيعت «پيشرفت» ناميده مى‌شود، زيرا آن، يكى از برجسته‌ترين نمودهاى پيشرفت در روزگار ماست و با رقابت تنگاتنگ ملّتها بويژه دولتهاى ثروتمند و در حال رشد، در پيوند است.

به كارگيرى طبيعت (يا پيشرفت) با بُعد اجتماعى زندگى بشر ارتباط دارد و از هنگامى كه «ارتباط» ميان انسان و انسانى ديگر پديد آمده يكى از مهمترين روابط ميان آن دو منافع مشتركشان بوده است و حتّى اجتماع يك زوج با هدف هميارى و رسيدن به «سودى» مشترك صورت مى‌پذيرد، و از آنجا كه حقوق نمى‌تواند هيچ يك از خصوصيت‌هاى اجتماعى را لغو كند، چرا كه براى ترسيم ارتباط مردم با يكديگر و رفتار مشترك ايشان پا به ميدان گذاشته، لذا ارزش پيشرفت با ارزش‌