و اخلاق‌مند بودن او بر آگاهيش مى‌افزايد و بينشهاى وحى اهميّت تقواى عملى و نقش آن را در هدايت در محدوده شرايطى كه اين آيه شريفه: وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا [1] «كسانى كه در راه ما مجاهدت كنند به راههاى خويش هدايتشان مى‌كنيم.» آن را بيان كرده يادآور شده است.

اينك امّا اين پرسش رخ مى‌نمايد: سنجه مفيد بودن كدام است: صلح و امنيّت يا رفاه و پيشرفت و يا آزادى و رهايى؟

از آن گذشته، مفيد براى چه كسى براى بشريت؟ براى من؟ براى ما؟ و ما چه كسانى خواهيم بود؟ آيا شهروندان يك دولت؟ يا منتسبان به يك حزب؟ يا قوميّتى خاص؟ و اگر منافع با يديگر تعارض يافت سنجه شناخت سودمندتر و مهمتر بودن يكى از آنها كدام است؟ عقل، يا وحى، يا تاريخ (كهن‌تر برتر است) و يا عرف (رأى اكثريت)؟

ديدگاه ابزار نگر و يليام جيمز، ارزش مهمّى را كشف نموده ولى اگر با ديگر ارزشهاى يافت شده از سوى ديگر مكاتب، تكامل نيابد همچنان ناقص باقى خواهد ماند.

- 4- موريس بلوندل‌

از نگاه موريس بلوندل (متوفّى به سال‌ 1949) ارزش تمام ارزشها همان كارايى وفعّاليتى است كه از دريافت كاستى وجود ما بر مى‌خيزد. پس انديشه اصيل جز كارايى نخواهد بود، يعنى همان حركتى كه با درك كاستى ملازم است و هر هدف ملموسى، رنگ آن را دارد كه نتيجه آن يارى رساندن، با نيرويى بيشتر، به اين حركت مى‌باشد، و در نهايت از درّه موجود پرده برمى‌گيرد، و همزمان وسيله گذر از