- 1- آيين زرتشتى‌

از زمان زرتشت (بين سده 7 و 6 قبل از ميلاد) كه انديشه اخلاقى ايرانى را سامان بخشيد، تا سده سوم ميلادى كه آيين مانى متولد شد، انديشه اخلاقى ايرانى داراى اهمّيت ويژه‌اى در برجسته كردن مسؤوليّت انسانى بود، ليكن دراين مسير توجيهات نادرستى را به كار مى‌بست، زيرا آيين زرتشتى آيينى ثنوى (دوگانه انگار) بود كه به وجود خاستگاه خير (مزدا) و يا (اهورا مزدا) تصريح داشت كه مايل بود از نو حالت شكوفايى و كمال را در هستى بيافريند، و اين همان بود كه هستى پيش از ظهور «اهريمن» يعنى خاستگاهى براى به فساد كشاندن هر پديده مادّى و روحانى، آن را شناخته بود. اين روند از سرگيرى، مشاركت انسان را در كمك رسانى به «خدا» دراين كشمكش موجود براى دستيابى به «نيكبختى جاودان» در برداشت. كتاب مقدّس آيين زرتشتى «اوستا» مراحل و تحوّلات اين كشمكش و سرانجام پيروزى پايانى ان را براى ما بازگو مى‌كند.

اصالت آيين زرتشتى نه تنها از حيث مفهوم نوين پيرامون پيشينه جهان (مفهوم روند تحوّلى كه انسان با آن يكى مى‌شود) كه در ارزشى كه آيين زرتشتى به وجود و سختكوشى انسانها نسبت مى‌دهد، نهفته است.

پس هر يك از عملكردهاى ما مى‌تواند دراين ستيز، مؤثّر افتد، زيرا «خير» همان چيزى است كه به «اهورا مزدا» خدمت كند و «شرّ» همان چيزى است كه با آن مخالفت مى‌كند. اين خاستگاهِ «بايد» هاى اخلاقى است كه به گونه‌اى بنيادين به «راستى» و تنفّر از «دروغ»