تعمیر مسجد

نکته‌ای نیز قابل توجه است که منظور از تعمیر مسجد چیست؟ آبادانی مسجد به چه چیز است؟ در پاسخ این سؤال می‌توان دو جواب عنوان نمود.
الف: منظور، احداث ساختمان و تعمیر و مرمت ساختمان مساجد است، که روایات نیز بر این نکته تأکید دارد که هر کس به مقدار ایستادن جایگاه نمازش یا به اندازه آشیانه پرنده، مسجد احداث کند، خداوند برای او خانه‌ای در بهشت می‌سازد، در این معنای تعمیر، هیچ گونه تردیدی وجود ندارد.
ب: لیکن معنای دیگر نیز در مورد تعمیر مسجد وجود دارد و آن این که منظور تعمیر و یا احداث ساختمان نباشد. بلکه منظور دایر نمودن مسجد از لحاظ فرهنگ و بر پا نمودن نماز و عبادت در آن باشد. کسی که در مسجد عبادت می‌کند، کسی که در مسجد نماز می‌خواند، مسجد را آباد می‌کند. که منظور از آبادانی، آبادانی از نظر هدایت و دایر نمودن فرهنگ دینی است.
در دعای ورود به مسجد الحرام این گونه می‌خوانیم: خدای سبحان را سپاس که مرا از کسانی قرار داد که مساجد خدا را آباد می‌سازم، و جعلنی ممن یعمر مساجده. [1] و معلوم است نوع افرادی که به زیارت مسجد الحرام می‌روند ساختمان آن را تعمیر نمی‌کنند.
و نیز از امام صادق علیه‌السلام در مورد آبادگران مسجد این گونه آمده است: العامرین بصلاتهم ارضی و مساجدی. [2] «نمازگزاران، آباد گران زمین و مساجد من هستند».
همچنین در پاسخ این سؤال که چگونه مساجد را آباد می‌سازند، از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم رسیده است. آنان که شؤون مسجد را رعایت می کنند، صدای خود را بلند نمی‌کنند و به کارهای بیهوده و باطل نمی‌پردازند، لا ترفع الاصوات فیها و لا یخاض فیها بالباطل. [3] . در این گونه تعبیرها، منظور از عمارت و آبادگری مسجد، آبادی از لحاظ برنامه‌های دینی و برپایی نماز و شؤون دینی است؛ نه احداث ساختمان. این همان نکته‌ای است که امیرمؤمنان علی علیه‌السلام آن را گوشزد می‌سازد، که برخی زمان‌ها مساجد از لحاظ ساختمان بسیار باشکوه و مجلل هستند، لیکن از لحاظ برنامه‌های دینی و رهنمون، خرابه‌ای بیش نیستند، عامرة من البناء و خراب من الهدی. [4] اگر مسجدی از لحاظ بنا آباد و از لحاظ برنامه‌های دینی تهی باشد آن خرابه است. (در بخش فرهنگی توضیح بیشتری خواهد آمد).