فجعلکم بعرشه محدقین

در فراز قبل خواندیم که خداوند، ائمّه اطهار علیهم السلام را به صورت نور آفرید و در این فراز می‌گوییم، سپس شما را به اطراف عرش خود طواف‌کننده و گردش‌گر قرار داد. برای واضح شدن این فراز، به توضیح عرش و کیفیت گردش می‌پردازیم:
«عرش» در لغت به معنی چیزی است که دارای سقف باشد و گاهی به خود سقف، عرش گفته می‌شود و گاهی به تخت‌هایی که پایه‌های بلند دارد، عرش می‌گویند.
امّا منظور از عرش الهی چیست؟ در جواب این سؤال، بعضی گفته‌اند منظور قدرت خداوند است. بعضی بر این باورند که عرش خداوند کنایه از علم بی‌پایان پروردگار است. برخی عرش را به مالکیت و حاکمیت خداوند تفسیر کرده‌اند. بعضی از بزرگان، عرش الهی را کنایه از تمامی صفات کمالیه و جلالیه او دانسته‌اند، چرا که هر یک از اوصاف، بیانگر عظمت مقام خداوند است.
اگر «عرش» در کنار «کرسی» قرار گرفت کرسی (که معمولاً به تخت‌های پایه کوتاه گفته می‌شود)، ممکن است کنایه از جهان مادّه باشد و عرش کنایه از جهان مافوق مادّه. مانند عالم ارواح و فرشتگان. شاید منظور از طواف و گردش امامان معصوم علیهم السلام به اطراف عرش الهی، سیر نورانی آنها در اطراف عرش خداوند و وجود آنها در کنار عرش او است. قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: «لَیلَة اسری به إلی السَّماء قال لی الجلیل جلّ ثناؤه:... یا مُحمّد تحبّ أن تراهم؟ قلت: نعم یا رب. فقال لی: التَفت عَن یمین العَرْش فالتفت فَإذا بِعلی و فَاطمة و الحَسَن و الحُسَین و علی بن الحُسَین و مُحمّد بن علی و جَعْفر بن محمّد و مُوسی بن جَعْفر و عَلی بن مُوسی و محمّد بن عَلی و عَلی بن محمّد و الحسن بن علی و المَهْدی فی ضحضاح مِنْ نُور قیاماً یصلّون و هُو فی وسطهم کانه کوکب دری. فقال: یا محمّد هولآء الحجج و هُو الثائر مِنْ عِتْرَتک».[1] .
پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: آن شبی که به سوی آسمان سیر کرده به معراج رفتم خداوند جلیل خطاب فرمود: ای محمّد، آیا دوست داری معصومین را مشاهده کنی؟ گفتم: آری. خطاب رسید به سمت راست عرش توجّه کن. وقتی متوجّه عرش خداوند شدم، علی، فاطمه، حسن، حسین، علی بن حسین، محمّد بن علی، جعفر بن محمّد، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمّد بن علی، علی بن محمّد و حسن بن علی را آنجا دیدم، در حالی که مهدی همانند ستاره‌ای نورانی در وسط آنان ایستاده، مانند دُرّی می‌درخشید. خداوند خطاب فرمود: ای محمّد اینان حجّت‌ها و برگزیدگان خاندان تو هستند.
شاید هم منظور آن است که آنها عضوی از رکن و پایه عرش الهی هستند. چرا که بر عرش خداوند، شعار توحید، نبوّت و امامت نوشته شده است.
قال الصادق علیه السلام: «إنّ اللّه عزّ و جلّ لَمّا خَلَقَ العَرْش کَتَبَ عَلی قوائمّه: «لا إله إلّا اللّه مُحَمَّدٌ رَسول اللّه علی أمیرالمؤمنین».[2] .
امام صادق علیه السلام فرمودند: وقتی خداوند عرش را آفرید بر کناره آن نوشت هیچ معبودی جز خداوند نیست و محمّد فرستاده خدا است و علی امیرمؤمنان است.
و شاید منظور از گردشگری و طواف ائمّه طاهرین علیهم السلام در عرش خداوند آن است که وجود آنها محیط بر عرش خداوند بوده و آنها علم کامل بر عرش الهی دارند. یعنی آنها بر عظمت، کمال، علم و قدرت خداوند واقف بوده، بر آن احاطه دارند و از همین جهت است که امامان معصوم علیهم السلام گنجواره‌های علم خداوند و حافظ اسرار او هستند. همچنان که در بعضی از احادیث، امامان معصوم علیهم السلام، خود را محیط بر علم، قدرت و عظمت خداوند دانسته‌اند. این احاطه بر صفات جمال الهی آنچنان فراگیر است که هر کس خداوند را قصد می‌نماید، توجّه به ائمّه اطهار علیهم السلام کرده است و اوّل آنها را می‌بیند، سپس خداوند را. همچنان که در فرازهای بعد می‌خوانیم: «و مَنْ قَصده تَوجَّه بِکُم» و هر که قصد او کند، به شما رو نماید.
پی نوشت ها:
[1] بحارالانوار، ج 36، ص 216 و 217.
[2] بحارالانوار، ج 27، ص 1.
منبع: پرچم‌داران هدایت، تدبری در زیارت جامعه کبیره؛ سید احمد سجادی؛ انتشارات اسوه؛ چاپ اول خرداد 1388.