اندرزهای امام

حرانی می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام به یکی از دوستانش فرمود:
فلانی را توبیخ کن و بگو: هرگاه خدا برای بنده‌ای خیر خواهد، چون توبیخش کنند بپذیرد.
و نیز نقل می‌کند که امام هادی علیه‌السلام فرمود:
خدا سرزمین‌هایی دارد که دوست دارد در آنجاها خوانده شود، تا هر که بخواندش اجابت فرماید، حرم امام حسین علیه‌السلام از آن جمله است.
و نیز نقل می‌کند که امام هادی علیه‌السلام فرمود:
هر که از خدا حساب برد، از او حساب برند و هر که اطاعت خدا کند، از او اطاعت کنند، و هر که خالق را اطاعت کند از خشم مخلوق نهراسد، و هر که آفریدگار را به خشم آرد باور کند که خشم خلق بر او فروآید.
و نیز نقل می‌کند که امام هادی علیه‌السلام فرمود:
هر که از مکر و مؤاخذه دردناک خدا ایمن شود، تکبر کند تا قضا و فرمان نافذ خدا بر سرش فرود آید، و هر که از جانب پروردگارش دلیلی روشن دارد، مصائب دنیا آسانش باشد هر چند [با] قیچی و اره [تکه تکه] شود.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
شکرگزار، سعادت شکرش از سعادت نعمتی که موجب شکر شده بیشتر است، زیرا نعمت‌ها بهره فناپذیر دنیا هستند، و شکر هم نعمت است، وهم پاداش ماندگار.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
خدا دنیا را جای گرفتاری قرار داده، و آخرت را سرای پاداش، گرفتاری دنیا را سبب پاداش آخرت قرار داده، و ثواب آخرت را عوض گرفتاری دنیا.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
ظالم خردمند ممکن است با عقل خود ظلم خود را مستور دارد، ولی حق به جانب نابخرد، ممکن است با نادانی خود نور حقش را خاموش کند.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
آنکه محبت و اندیشه خود را برایت همت کند، پیرویش را همت کن.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
هر که خود را سبک شمارد از شرش ایمن مباش.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
دنیا بازاری است، جمعی در آن سود برند، و گروهی زیان بینند.
دیلمی می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
هر که از خود راضی باشد، ناراضیان او فراوان خواهند بود.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
مقدرات، آنچه را که به ذهنت خطور نکرده به تو نشان می‌دهد.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
هر که با چیزی [و خواسته‌ای] بیاید، با سپری شدن آن، می‌رود.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
سوار اسب چموش، اسیر خود است، و نادان، اسیر زبان خود است.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
مردم در دنیا با مال خود ارزیابی می‌شوند، و در آخرت با عمل خود.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
جدال، صمیمیت کهن را تباه می‌سازد، و پیمان محکم را می‌گسلد، و کمترین اثر آن ستیزگری است، و ستیزگری مهمترین عامل جدایی است.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
سرزنش کردن کلید بگو مگو [و جدال] است، و ملامت کردن بهتر از کینه [به دل گرفتن] است.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
مصیبت برای صبر کننده، یکی است، و برای بیتابی کننده دو تا.
و از یحیی بن عبدالحمید نقل می‌کند که گفت:
امام هادی علیه‌السلام به مردی که در خدمت حضرت علیه‌السلام، از فرزند خود بدگویی می‌کرد، فرمود:
نافرمانی فرزند، فرزند مردگی کسی است که فرزندش نمرده است.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
هذیان گویی، شوخی نابخردان، و کار نیک نادانان است.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام در یکی از مواعظ خود - به انگیزه ترغیب بر شب زنده داری و روزه داری - فرمود:
شب زنده داری، خواب را لذیذتر می‌کند، و گرسنگی به گوارایی طعام می‌افزاید.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
یاد بیاور زمانی را که در جلو خانواده خود [، بر بستر احتضار]، افتاده‌ای، نه طبیبی می‌تواند درمانت کند، و نه دوستی می‌تواند سودت بخشد.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
حسرت‌های کوتاهی کردن‌ها را یاد بیاور، تا آیین دور اندیشی را بکارگیری.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
خشم گرفتن بر آزاده‌ها ناتوانی است، و بر برده‌ها پستی.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
سخنان حکمت آمیز، در خوی‌های تباه شده [، و زمینه از دست داده] سودی نمی‌بخشد.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
نیک‌تر از نیک، انجام دهنده کار نیک است، و زیباتر از زیبایی، گوینده [سخن] زیبا است، و بهتر از دانش، دارنده دانش است، و بدتر از بدی، انجام دهنده [کار] بد است، هراس انگیزتر از هراس، سوار بر هراس [، و انجام دهنده آن] است.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
مبادا حسد بورزی، زیرا حسد [آثار رنج آور] خود را در تو آشکار می‌سازد، و در دشمنت اثری نمی‌کند.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام در پاسخ سخنی که میان او و متوکل رد و بدل شد می‌فرمود:
از کسی که دلت به او کدورت دارد، صفا مطلب، و از کسی که به او خیانت کرده‌ای [، و پیمانش شکسته‌ای]، وفا داری مخواه، و از کسی که سوء ظنت را به او متوجه کرده‌ای، خیر خواهی مجوی، زیرا [حال و هوای] قلب دیگری نسبت به تو، همچون [حال و هوای] قلب تو نسبت به اوست.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
دیدار نعمت‌ها را با نیک نگهداری آن‌ها بجویید، و فزونی نعمت‌ها را با شکر بر آن‌ها به دست آورید، و بدانید که آنچه به نفس بدهند، بیشتر می‌پذیرد، و آنچه از آن بازش دارند بیشتر باز می‌ماند.
امام عسکری علیه‌السلام می‌فرماید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
اگر مردم در دره‌ها، و کوه‌ها [از پی مقاصد خود] راه پیمایند، من راه کسی را می‌پیمایم که خالص و پاک، خدای یگانه را می‌پرستد.
مجلسی می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
حسد، نابود کننده کارهای نیک، و خودبرتر بینی، جلب کننده خشم مردم، و خودپسندی، باز دارنده از طلب علم، و وادار کننده به تحقیر دیگران است، و نادانی و بخل نکوهیده‌ترین اخلاق است، و طمع، خوی بدی است.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
ثروتمندی، کم‌آرزویی تو، و راضی بودن به اندازه کفاف است، و فقیری، سیری ناپذیری نفس، و نا امیدی بسیار است.
و می‌گوید: امام هادی علیه‌السلام فرمود:
نافرمانی [پدر و مادر]، از پی نداری می‌رود، و به خواری می‌رسد.
و از «الدرة الباهرة» نقل می‌کند که: امام هادی علیه‌السلام به کسی که بیش از حد، او را می‌ستود فرمود:
به کار خود بپرداز، که تملق بسیار، شک و بدگمانیم را برمی‌انگیزد، و چون از جانب برادر ایمانی خود مورد وثوق قرار گرفتی، از تملق گویی او، به حسن نیت او رو کن.
حرانی می‌گوید: حسن بن مسعود گفت: خدمت امام هادی علیه‌السلام رسیدم، آن روز انگشتم ضربه دیده بود، با سواری تصادف کرده بودم، و به دوشم آسیب رسانده بود، در جنجال و ازدحامی وارد شده بودم، و برخی لباس‌هایم را پاره کرده بودند، گفتم: خدا شر تو روز را از سر من کوتاه کند، چه روز شومی هستی! امام علیه‌السلام فرمود: حسن! تو و این سخن! با اینکه با ما رفت و آمد داری؟ گناه خود را به گردن بی‌گناهی می‌افکنی؟!
حسن می‌گوید: [با شنیدن این سخن] عقل به سرم باز گشت، و فهمیدم اشتباه کرده‌ام، عرض کردم: سرورم! استغفرالله. امام علیه‌السلام فرمود: حسن! گناه روزها چیست که شما چون به کیفر اعمال خود می‌رسید به آن‌ها دشنام می‌دهید؟ عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! من برای همیشه استغفار می‌کنم، و این توبه من است. امام علیه‌السلام فرمود:
سوگند به خدا! [این ناسزاگویی‌ها] سودتان نبخشد، و خدا بر مذمت بی‌گناهان کیفرتان دهد، حسن! آیا نمی‌دانی که ثواب و عقاب، و مکافات عمل در دنیا و آخرت به دست خداست؟ عرض کردم: چرا، سرورم! فرمود: دیگر تکرار مکن، و برای روزها نقشی در حکم خدا قائل مشو. عرض کردم: آری، سرورم!
قال الحرانی:
قال علیه‌السلام لبعض موالیه: عاتب فلانا، و قل له ان الله اذا أراد بعبد خیرا اذا عوقب [عوتب] قبل [1] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: ان لله بقاعا یحب أن یدعی فیها، فیستجیب لمن دعاه، و الحیر [2] منها [3] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: من اتقی الله یتقی، و من أطاع الله یطاع، و من أطاع الخالق لم یبال سخط المخلوقین، و من أسخط الخالق فلییقن أن یحل به سخط المخلوقین [4] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: من أمن مکر الله و ألیم أخذه، تکبر حتی یحل به قضاؤه، و نافذ أمره، و من کان علی بینة من ربه، هانت علیه مصائب الدنیا، و لو قرض و نشر [5] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: الشاکر أسعد بالشکر منه بالنعمة التی أوجبت الشکر، لأن النعم متاع، و الشکر نعم و عقبی [6] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: ان الله جعل الدنیا دار بلوی و الآخرة دار عقبی، و جعل بلوی الدنیا لثواب الآخرة سببا، و ثواب الآخرة من بلوی الدنیا عوضا [7] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: ان الظالم الحالم یکاد أن یعفی علی ظلمه بحلمه، و ان المحق السفیه یکاد أن یطفی نور حقه بسفهه [8] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: من جمع لک وده و رأیه، فاجمع له طاعتک [9] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: من هانت علیه نفسه فلا تأمن شره [10] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: الدنیا سوق ربح فیها قوم و خسر آخرون [11] .
قال الدیلمی:
قال علیه‌السلام: من رضی عن نفسه کثر الساخطون علیه [12] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: المقادیر تریک ما لم یخطر ببالک [13] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: من أقبل مع أمر ولی مع انقضائه [14] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: راکب الحرون [15] أسیر نفسه، و الجاهل أسیر لسانه [16] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: الناس فی الدنیا بالأموال، و فی الآخرة بالأعمال [17] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: المراء یفسد الصداقة القدیمة، و یحلل العقدة الوثیقة، و أقل ما فیه أن تکون فیه المغالبة، و المغالبة أس أسباب القطیعة [18] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: العتاب مفتاح المقال، و العتاب خیر من الحقد [19] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: المصیبة للصابر واحدة، و للجازع اثنتان [20] .
و قال أیضا: قال یحیی بن عبدالحمید: سمعت أباالحسن علیه‌السلام یقول لرجل ذم الیه ولدا له، فقال: العقوق ثکل من لم یثکل [21] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: الهزل فکاهة السفهاء، و صناعة الجهال [22] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام فی بعض مواعظه: السهر ألذ للمنام، و الجوع یزید فی طیب الطعام یرید به الحث علی قیام اللیل و صیام النهار [23] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: اذکر مصرعک بین یدی أهلک، و لا طبیب یمنعک، و لا حبیب ینفعک [24] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: اذکر حسرات التفریط تأخذ بقدیم الحزم [25] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: الغضب علی من لا تملک عجز، و علی من تملک لؤم [26] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: الحکمة لا تنجع فی الطباع الفاسدة [27] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: خیر من الخیر فاعله، و أجمل من الجمیل قائله، و أرجح من العلم حامله، و شر من السوء جالبه، و أهول من الهول راکبه [28] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: ایاک والحسد، فانه یبین فیک، و لا یعمل فی عدوک [29] .
و قال أیضا:
و قال للمتوکل، جواب کلام دار بینهما: لا تطلب الصفاء ممن کدرت علیه، و لا الوفاء ممن غدرت به، و لا النصح ممن صرفت سوء ظنک الیه، فانما قلب غیرک لک کقلبک له [30] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: القوا النعم بحسن مجاورتها، و التمسوا الزیادة فیها بالشکر علیها، و اعلموا أن النفس أقبل شی‌ء لما أعطیت، و أمنع شی‌ء لما منعت [31] .
و عن الامام العسکری علیه‌السلام:
قال علی بن محمد علیهماالسلام: لو سلک الناس وادیا و شعبا لسلکت وادی رجل عبدالله وحده خالصا مخلصا [32] .
قال المجلسی:
قال أبوالحسن الثالث علیه‌السلام: الحسد ما حق الحسنات، و الزهو جالب المقت، و العجب صارف عن طلب العلم، داع الی الغمط، و الجهل و البخل أذم الأخلاق، و الطمع سجیة سیئة [33] .
و قال أیضا:
قال أبوالحسن الثالث علیه‌السلام: الغناء قلة تمنیک، و الرضا بما یکفیک، و الفقر شره [34] النفس و شدة القنوط [35] .
و قال أیضا:
و قال علیه‌السلام: العقوق یعقب القلة، و یؤدی الی الذلة [36] .
و روی أیضا:
عن «الدرة الباهرة»، قال أبوالحسن الثالث علیه‌السلام لرجل، و قد أکثر من افراط الثناء علیه: أقبل علی شأنک، فان کثرة الملق یهجم علی الظنة، و اذا حللت من أخیک فی محل الثقة فاعدل عن الملق الی حسن النیة [37] .
قال الحرانی:
قال الحسن بن مسعود: دخلت علی أبی‌الحسن علی بن محمد علیهماالسلام، و قد نکبت اصبعی، و تلقانی راکب، و صدم کتفی و دخلت فی زحمة، فخرقوا علی بعض ثیابی، فقلت: کفانی الله شرک من یوم فما شأنک؟ فقال علیه‌السلام لی: یا حسن! هذا و أنت تغشانا، ترمی بذنبک من لا ذنب له؟! قال الحسن: فأثاب الی عقلی و تبینت خطئی، فقلت: یا مولای! أستغفر الله، فقال: یا حسن! ما ذنب الأیام حتی صرتم تتشأمون بها اذا جوزیتم بأعمالکم فیها؟!
قال الحسن: أنا أستغفر الله أبدا، و هی توبتی یا ابن رسول الله! قال علیه‌السلام: والله! ما ینفعکم، و لکن الله یعاقبکم بذمها علی ما لا ذم علیها فیه، أما علمت یا حسن! أن الله هو المثیب و المعاقب و المجازی بالأعمال عاجلا و آجلا؟ قلت: بلی، یا مولای! قال علیه‌السلام: لا تعد، و لا تجعل للأیام صنعا فی حکم الله.
قال الحسن: بلی، یا مولای! [38] .