نام کتاب : دانشنامه امام هادی علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 1102
ومنتهی الحلم
«منتهی» اسم مکان به معنای محل نهایت و پایان است. «حلم» به معنی
«بردباری در راه رسیدن به هدف مقدّس» است و به کسی «حلیم» گفته میشود که
در عین توانایی، در هیچ کاری قبل از وقتش شتاب نمیکند، عجله به خرج
نمیدهد، روحی بزرگ دارد و بر احساسات خویش مسلّط است. لذا راغب اصفهانی
حلم را «خویشتنداری به هنگام هیجان غضب» دانسته است و از آنجا که این حالت
از عقل و خرد ناشی میشود، گاه به معنی عقل و خرد نیز به کار رفته است. در
قرآن کریم، خداوند 18 بار با صفت «حلیم» توصیف شده و حلم خداوند بدان
معناست که به گنهکاران فرصت میدهد و هیچ شتابی در عقوبت و عذاب آنها
نمیکند. امام سجاد علیه السلام در دعای ابوحمزه میفرماید: «یحْلُمُ عَنّی حَتّی کَاَنّی لا ذَنْبَ لی».[1] . آنچنان با من بردباری نمودی (عقاب و عذابم نکردی)، مثل اینکه من هیچ گناهی مرتکب نشدهام. حلم
مردم همانگونه که حضرت علی علیه السلام فرمودند، عبارت است از فروخوردن
خشم و قدرت بر کنترل خویش و به عبارت دیگر مالک خویش بودن. قال علی علیه السلام: «اَفْضَلُ الحِلْمِ کَظْمُ الغَیظِ وَ مِلْکُ النَفْسِ مَعَ القُدْرَةِ».[2] . و
اثر و نتیجه حلم عفو و گذشت از هم نوعان است خصوصاً آن جاهایی که میتواند
دیگران را به مکافات عمل رساند عفو مینماید. قال علی علیه السلام: «اِذا
قَدَرْتَ عَلی عَدُوِّکَ فَاجْعَلِ العَفْوُ شُکْراً لِلقُدرَتِ
عَلَیهِ».[3] . حضرت علی علیه السلام میفرمایند: زمانی که بر دشمنت قدرت
یافتی عفو و گذشت را شکرانه قدرت خود قرار ده (و او را مکافات نکن). ائمّه
اطهار علیهم السلام در نهایت بردباری و شکیبایی بوده و آن چنان روح بزرگی
داشتند که هیچگاه هیجانات غضب بر آنان غلبه نمیکرد و علیرغمِ همه مصائب و
مشکلاتی که بر آنها وارد میشد، بر احساسات خویش مسلّط بودند. امام سجاد
علیه السلام وقتی مروان حکم (که ظلم بسیار بر حضرت علی، امام حسن، امام
حسین علیهم السلام و بر خود حضرت روا داشته بود) به ایشان پناه آورد، پناه
داد و خانهای در بیرون از شهر مدینه در اختیار او گذاشت تا با اهلش در آن
زندگی کند.
پی نوشت ها: (1) مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی. (2) عیونالحکم والمواعظ، ص 112. (3) نهج البلاغه، حکمت 10. منبع: پرچمداران هدایت، تدبری در زیارت جامعه کبیره؛ سید احمد سجادی؛ انتشارات اسوه؛ چاپ اول خرداد 1388.
نام کتاب : دانشنامه امام هادی علیه السلام نویسنده : جمعی از نویسندگان جلد : 1 صفحه : 1102