او ما يحصل منها بصورة صحيحة و هيئة منتجه و تبالغ فى التّفحّص عن ذلك حتّى لا تشتبه بالمشهورات او المسلّمات او المشبّهات و لا تذعن لشئ بمجرد حسن الظنّ به او بمن تسمع منه حتّى لا تقع فى مضيق الخطابه و لا ترتبط بربقة التقليد .

ترجمه :

برهان و شرح آن‌

مرحوم محشّى در ذيل كلام مصنّف يعنى « اى الطّريق الى الوقوف على الحق » ميفرمايد :

مقصود از برهان طريق اطّلاع بر حق است و مراد از حقّ يكى از دو امر ذيل مى‌باشد :

الف : اگر مطلوب علم نظرى بوده مقصود از حقّ يقين مى‌باشد .

ب : اگر مطلوب علم عملى باشد مطلوب آگاهى بر حق و عمل بر طبق آن است .

چنانچه مى‌گويند : وقتى اراده رسيدن به يقين داشتى پس بناچار بايد در دليل بعد از مراعات شرائط صحّت صورت قياس يا ضروريّات ششگانه ( اوّليّات، مشاهدات، تجربيّات، حدسيّات، متواترات و فطريّات ) را استعمال نمائى و يا از اموريكه موجب حصول قياس صحيح الصورة و الهيئة ميگردند استعانت بجوئى .

البتّه در اين وادى لازم است حدّ اعلاى سعى را نموده و در تحصيل چنين قياس تفحّص بليغ روا بدارى تا آنكه ضروريّات ششگانه را به قضاياى مشهوره و مسلّمه و مشبّهه اشتباه نكنى و الحذر بصرف حسن ظنّ بچيزى مبادا بآن اذعان پيدا كرده و معتقد شوى چنانچه حسن ظنّ بافراد مبادا ترا بر آن دارد كه گفته ايشان را تصديق نمائى كه در اينصورت در تنگناى خطابه واقع شده و دچار تقليد مى‌گردى .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص