ذاتيّا و ما ليس كذلك عرضيّا عاما و تطلب جميع ما هو مساو له فيميز عندك الجنس من العرض العام و الفصل من الخاصّة .

ثمّ تركّب اىّ قسم شئت من اقسام المعرّف بعد اعتبار الشّرائط المذكوره فى باب المعرّف .

ترجمه :

تحديد و شرح آن‌

مرحوم محشّى در ذيل كلام مصنّف يعنى « و التحديد » ميفرمايد :

مقصود از تحديد انجام حدّ مى‌باشد و بعبارت ديگر :

منظور از تحديد بيان پيدا نمودن حدّ و معرّف شيئى است و گويا مطلق معرّف اشياء مقصود باشد و طريقه آن اينست كه وقتى بخواهى معرّف چيزى را پيداكنى مى‌بايد آن شئ را موضوع قرار داده و تمام اشيائيكه اعم از آن هستند طلب نموده و بر آن بطور بى‌واسطه يا با واسطه حمل نمائى .

البتّه لازم است در بين اين امور ذاتيّات را از عرضيّات مشخّص كنى باين طرز كه امور بيّن الثبوت براى آن شئ را كه از مجرّد ارتفاعشان ارتفاع ماهيت شيئى لازم مى‌آيد ذاتى قلمداد كرده و آنهائيكه چنين نيستند عرضى محسوب نما و نيز در صدد بدست آوردن امورى باش كه با آن شئ مساوى هستند و پس از تحصيل اين امور جنس از عرض عام و فصل از عرض خاص نزدت مشخّص و مميّز ميگردد سپس بعد از در نظر گرفتن شرائط در باب معرّف هر قسمى از اقسام معرّف را كه بخواهى با امور تحصيل شده ميتوانى تركيب نموده و عرضه بدارى .

حاشيه : قوله : اى الطريق الى الوقوف على الحق :

اى اليقين ان كان المطلوب علما نظريّا و الى الوقوف عليه و العمل به انكان علما عمليا كما يقال : اذا اردت الوصول الى اليقين فلا بدّ ان تستعمل فى الدّليل بعد محافظة شرائط صحّة الصّورة، امّا الضّروريّات السّت‌

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص