النّقيض » تنعكس كنفسها و « الجزئيّة » لا تنعكس اصلا لصدق قولنا « بعض الحيوان لا انسان » و كذب قولنا « بعض الانسان لا حيوان » و كذلك « التسع » من الموجّهات اعنى :

الوقتيتين المطلقتين » و « الوقتيتين » و « الوجوديّتين » و « الممكنتين » و « المطلقه العامّه » لا تنعكس و البواقى تنعكس على ما سبق تفصيله فى السّوالب فى العكس المستوى .

ترجمه :

حكم عكس نقيض‌

مرحوم محشّى در ذيل عبارت مصنّف يعنى « فى المستوى » ميفرمايد :

مقصود اينست كه همانطوريكه سالبه كلّيّه در عكس مستوى به سالبه كليّه عكس ميشد و سالبه جزئيه اصلا عكس نداشت عينا موجبه كلّيّه در عكس نقيض به موجبه كلّيّه عكس شده و موجبه جزئيه اصلا عكس ندارد و دليل اين گفتار آنست كه قضيّه « بعض الحيوان لا انسان » صادق است در حاليكه عكس نقيضش كه « بعض الانسان لا حيوان » باشد كاذب است و همچنين قضاياى نه‌گانه از موجّهات كه عبارت باشند از :

« وقتيه مطلقه » ، « منتشره مطلقه » ، « وقتيه » ، « منتشره » ، « وجوديّه لا ضروريّه » ، « وجوديّه لا دائمه » ، « ممكنه عامّه » ، « ممكنه خاصّه » و « مطلقه عامّه » عكس ندارند و باقى از قضاياى موجبه بسيطه و مركّبه طبق تفصيلى كه در سوالب عكس مستوى داده شد در اينجا داراى عكس نقيض مى‌باشند كه ذكر امثله آنها باعث ملال و تطويل بلا حاجت است .

حاشيه : قوله : و بالعكس :

اى حكم السّوالب هيهنا حكم الموجبات فى المستوى .

فكما انّ الموجبة فى المستوى لا تنعكس الّا جزئيّة كذلك السّالبة

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص