ولى كيفش عوض و متغاير شده باشد لذا در عكس نقيض قضيّه مذكور بايد بگوئيم : لا شئ ممّا ليس ب ج و در اين صورت اشكاليكه به بيان قدماء وارد بود در اينجا جارى نيست يعنى اين مطلوب را هم از راه برهان خلف ميتوان اثبات نمود و هم از طريق عكس .

جواب از طرف قدماء

برخى در دفاع از مشرب قدماء اينطور جواب داده‌اند :

گرچه نقيض عكس نقيض سالبه جزئيه است و از دو راه ياد شده نميتوان اثبات مطلوب نمود ولى اين سالبه جزئيه مستلزم موجبه جزئيه‌اى است كه محصّلة المحمول بوده و همان موجبه مناط و محور عمل قرار ميگيرد بنابراين نقيض مطلوب اگر چه « ليس بعض ما ليس ب ليس ج » است ولى لازمه آن كه « بعض ما ليس ب ج » باشد در حقيقت مورد كلام و صحبت است و اين قضيه همان مطلوبى است كه متأخرين مى‌گويند .

متن : و حكم الموجبات هيهنا حكم السّوالب فى المستوى و بالعكس.

ترجمه : مصنّف گويد :

و حكم قضاياى موجبه در اينجا حكم قضاياى سالبه در عكس مستوى است و بالعكس .

حاشيه : قوله هيهنا :

اى فى عكس النقيض .

ترجمه : مرحوم محشّى در ذيل گفته مصنّف يعنى « هيهنا » ميفرمايد :

مقصود از اسم اشاره در اينجا « عكس نقيض » مى‌باشد .

حاشيه : قوله : فى المستوى :

يعنى كما انّ « السالبة الكلّية » تنعكس فى العكس المستوى كنفسها و « الجزئيّة » لا تنعكس اصلا كذلك « الموجبة الكلّيّة » فى « عكس‌

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص