بشرط ان يكون تحقّقها فى ضمن مادّة موضوعة متصرّف فيها، فلا يرد النقض بنحو « جسق » و « حجر » .

قوله : كلمة :

فى اصطلاح المنطقيين و فى عرف النّحاة فعل .

قوله : و الّا :

اى و ان لم يستقلّ فى الدّلالة فاداة فى عرف المنطقيين و حرف عند النّحاة .

ترجمه :

اقسام مفرد

براى مفرد همچون مركّب اقسامى است كه در ذيل تشريح ميشود .

1- مستقل در دلالت : كه مصنّف در متن با عبارت « و هو ان استقل » بآن اشاره نمود و آن اينستكه لفظ مفرد در دلالتش بر معنا نيازى به منضم نمودنش بمضميه‌اى نباشد .

و آن خود بر دو قسم است :

كلمه : كه مصنّف با عبارت « فمع الدلالة بهيئته الخ » بان اشاره نموده و گفته :

آنستكه بواسطه هيئت لفظى بر يكى از سه زمان ( حال - گذشته - آينده ) دلالت نمايد و مقصود از اين عبارت اينستكه هرگاه هيئت تركيبيّه لفظ در ضمن ماده‌ايكه براى معنائى وضع شده و تصرّف در آن جارى است تحقّق يابد يكى از سه زمان از آن فهميده شود .

مثلا هيئت موجود در لفظ « نصر » كه از سه حرف مفتوح پشت سر هم تركيب يافته هرگاه محقّق شود زمان ماضى از آن استفاده ميشود منتهى شرط اين استفاده اينست كه ماده هيئت مزبور بايد واجد دو خصيصه باشد :

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص