تبصره: كلمه « ام » را در هردو صورت (چه با همزه تسويه همراه گشته و چه با همزه استفهام بيايد) متّصله نامند زيرا ما قبل و ما بعدش از هم مستغنى نبوده بلكه ارتباط و اتصال كامل بينشان وجود دارد و بآن ام معادله نيز گويند زيرا كلمه « ام » معادل همزه است منتهى در قسم اوّل معادل همزه است در افاده تسويه و در نوع دوّم معادل آن بوده در افاده استفهام.

شرح‌

قوله: و ذلك لانّها امّا ان تتقدم الخ: كلمه « ذلك » يعنى شرح ايندو قسم چنين است كه لانّها امّا ... و ضمير در « لانّها » به ام راجع است.

قوله: ان تتقدّم عليها: ضمير در « عليها » به ام راجع است.

قوله: سواء عليهم استغفرت الخ‌ : آيه (6) از سوره منافقون.

قوله: سواء علينا أجزعنا الخ‌ : آيه (21) از سوره ابراهيم.

قوله: و ما ادرى و سوف اخل ادرى الخ:

تجزيه و تركيب‌

ما: نافيه، غير عامله، مبنى.

ادرى: فعل مضارع، صيغه متكلم وحده، ثلاثى مجرد، از باب ضرب، يضرب، متعدى معلوم، ضمير « انا » در آن مستتر بوده و فاعلش مى‌باشد.

واو: حاليه.

سوف: حرف تنفيس، غير عامل، مبنى.

اخال: فعل مضارع، صيغه متكلم وحده، متعدى.

ادرى: فعل مضارع، متكلم وحده، متعدى، مفعول است براى « اخال » .

أ: از ادات استفهام.

قوم: خبر مقدم.

آل حصن: مضاف و مضاف‌اليه، مبتدأ مؤخّر، مفعول براى « ادرى » .