ترجمه شده، مراجعه كنند.

ولى قبل از آن كه مناظره امام صادق(عليه السلام) را با برخى از مادّى هاى زمان خود نقل كنيم دو نكته را درباره فرضيه خاصيت ماده (طبيعت) مطرح مى كنيم:

1. شكى نيست كه جهان ميلون ها موجود طبيعى دارد كه هركدام براى خود اثر ويژه اى دارند. اثر فلفل سوزندگى است، اثر شكر، شيرينى، اثر آب، فرو نشاندن عطش و... هر موجودى براى خود، اعم از جمادى و نباتى و حيوانى، اثر ويژه اى دارند، حال اگر بنا باشد معجونى بسازيم كه از ده عنصر طبيعى، به شيوه خاصّى، با اندازه معينى تركيب شود، يعنى معجونى كه بايد در آن فلفل و شكر و گلاب و موادّ غذايى داراى ويتامين هاى متعدد به كار رفته باشد، و مجموع آن معجونى را براى هدف خاصّى تشكيل دهد، بدون شك تركيبات اين معجون بايد حساب شده باشد و هر يك از اين موادّ به اندازه خاصّى در آن قرار گيرد، نه بيشتر و نه كمتر. در اينجا مى گوييم: درست است كه هر يك از اين موجودات مادّى اثر ويژه اى دارد، ولى تركيب اين موادّ با اندازه گيرى هاى خاص، نمى تواند اثر تك تك آنها باشد، زيرا آنها علم و آگاهى ندارند كه علاوه بر اثر خود، اندازه گيرى را هم انجام دهند. اينجاست كه بايد علاوه بر خاصيت طبيعت، وجود مدبّرى را در نظر گرفت كه از تركيب صدها عنصر، اين همه موجودات رنگارنگ را آفريده كه تركيب آنها روى حساب بوده و در غير اين صورت، موجود طبيعى به وجود نمى آيد.

2. آينده نگرى نيز يكى از دلايل وجود مدبّر در عالم آفرينش است، و