كشورگشايى جهادگران اسلامى، دستاوردهاى خوب و سودمندى داشت، زيرا از اين طريق، علوم رياضى و طبيعى و كيهان شناسى وارد حوزه هاى علمى كشور شد، سپس در سايه تلاش هاى دانشمندان اسلامى، راه كمال را در پيش گرفت ولى انتقال فرهنگ و برخى از انديشه هاى فلسفى آن سامانها مضرّ و زيان بخش بود، به ويژه مكتب مادّى منسوب به ذيمقراطيس و امثال او كه نظام آفرينش را از راه آثار ويژه هر موجود، تفسير مى كردند و مى گفتند حركت و نظام، اثر ويژه موجود مادّى است كه خود به خود حركت مى كند و راه كمال را پيش مى گيرد، مثلاً در باغ به صورت گل رعنا، و در رحم مادر، به صورت انسان زيبا تجلّى مى كند، و هرگز پشت سر اين نظام زيبا، قوّه و توان ديگرى وجود ندارد كه نظام از آن راه توجيه شود.

خلفاى اموى و اكثر خلفاى عباسى نقل گرا بودند و در برابر اين هجوم ويرانگر فرهنگى موضع انفعالى داشتند و جز از طريق (بگير و ببند و بكش) كارى از آنها ساخته نبود، ولى پيشوايان معصوم، به ويژه امام صادق(عليه السلام) به ترويج فرهنگ اسلامى پرداخته و دشمن را از همين طريق، خلع سلاح مى كردند و نشانه آن، دو رساله ارزشمندى است به نام هاى «توحيد مفضّل» و رساله «اهليلجيه» كه از آن حضرت باقى مانده است و