قياس مورد قبول اهل سنّت و شيعه‌

قياس مورد قبول شيعه قياس منطقى است، كه قطع‌آور، و اطمينان‌بخش است. ولى قياس مورد قبول اهل سنت معادل تمثيل منطقى است كه قطع‌آور نيست. [1] توضيح اينكه در علم منطق وقتى سخن از حجيّت به ميان مى‌آيد، گفته مى‌شود، حجت يا استدلال بر سه قسم است: قياس، استقراء، و تمثيل:

1. قياس. سير ذهن از كلّى به جزئى است. مثال: رزمندگان اسلام خدا را يارى مى‌كنند (جزئى) و هركس خدا را يارى كند، خدا نيز او را يارى مى‌كند. (كلى) پس خدا رزمندگان اسلام را يارى مى‌كند.

(نتيجه) 2. استقراء. سير ذهن از جزئى به كلّى است، و آن نيز به دو قسم است: استقراء تام و استقراء ناقص. به مبحث «استقراء» رجوع شود. 3. تمثيل. سير ذهن از جزئى به جزئى است. مثال: متكلمين گفته‌اند: «آسمان حادث است براى آنكه در جسميت يا در شكل مانند خانه است.» [2] بديهى است كه اين نوع استدلال غلط است. زيرا جزئيات هميشه ضد يكديگرند. قياس مورد قبول اهل سنّت در واقع همين تمثيل منطقى است. زيرا جزئى را به جزئى ديگر قياس مى‌كنند. به جهت روشن شدن مبحث فوق عبارتى از كاشف الغطاء ذكر مى‌شود، مرحوم كاشف الغطاء در علّت مخالفت شيعه با قياس مى‌گويد: شيعه شديدا با قياس مخالف است. زيرا معتقد است كه دين اسلام توسط خود پيامبر كامل گرديده، گرچه بخشى از مراحل تكميلى آن را به وديعت نزد ائمه معصومين قرار داده، و به دو دليل شخصا بيان نكرده است: 1. يا به دليل مورد ابتلاء نبودن برخى از آنان؛ 2. و يا به جهت عدم مصلحت در ابراز و اظهار آن احكام، تا به مرور در زمان غيبت صغراى امام دوازدهم (ع) بقيه احكام مورد ابتلاء قرار گرفته، و عدم مصلحت به مصلحت تبديل گرديده، لذا در دوران مناسب توسط ائمه (ع) بيان گرديده است. گرچه بعضى‌ها معتقدند: برخى از احكام به جهت مصلحت تا زمان ظهور امام زمان (ع) بايد مخفى بماند، و موضوع آن در زمان ظهور محقّق مى‌گردد. [3] بنابراين نيازى به قياس كردن احكام نيست. روزى ابى حنيفه به حضور امام صادق (ع) مى‌رسد. حضرت رو به او كرده مى‌فرمايد: قتل نفس مهم‌تر است يا زنا؟ ابى حنيفه گفت: قتل نفس. حضرت فرمود: در حالى كه در قتل نفس شهادت دو نفر لازم است اما در زنا شهادت 4 نفر! ... سپس ادامه مى‌دهند: آيا نماز مهم‌تر است يا روزه؟ ابى حنيفه گفت: نماز. حضرت فرمود: در حالى كه زن حائض نبايد نمازى را كه در ايام حيض از دست داده قضاء كند، ولى روزه را بايد قضا كند. بعد حضرت فرمود: آيا در تجارت زنان ضعيف‌ترند يا مردها؟ گفت: زنان. حضرت فرمود: پس چگونه در ارث براى زنان يك سهم و براى مردان دو سهم قرار داده است؟ حضرت ادامه داد: آيا مدفوع انسان پليدتر است يا منىّ؟ ابو حنيفه‌