سير تدوين حديث‌

طبق احاديث مسلم در زمان رسول اكرم (ص) نوشتن احاديث آزاد بوده، و پاره‌اى از احاديث ضبط شده است و هريك از صحابه رسول اكرم به اندازه استعداد علمى خويش احاديثى را يادداشت كردند، و احيانا اين كار با دستور و تشويق خود پيامبر (ص) انجام مى‌گرفته است. ولى پس از رحلت رسول اكرم در ميان اصحاب اختلاف ظاهر گرديد كه خلفاى ثلاثه از اين عمل شديدا جلوگيرى، و آن را غير مشروع اعلام كردند. اما عده‌اى ديگر به كتابت و ضبط احاديث مشغول شدند، و ديگران را نيز تشويق به اين كار كردند.

كه امير المؤمنين (ع) و پيروان او، به‌ويژه امام مجتبى (ع) جزو اين گروه بودند. بنابراين مسلمين از نظر كتابت و تدوين حديث به دو دسته تقسيم شدند: عده‌اى طرفدار نوشتن حديث، (على و پيروان آن حضرت) و عده ديگر مخالفت كتابت حديث (ابو بكر، عمر، عثمان و پيروانشان‌ [1]).

دكتر جعفرى مى‌نويسد: «تأليفات اهل سنت در مورد تدوين حديث عموما اين‌گونه هستند كه در طول قرن اول هجرى، در زمينه تدوين احاديث كارى صورت ندادند، و اگر يادداشت‌هاى جداگانه و كوتاهى نيز وجود داشت عنوان يك كتاب در احاديث را نداشت. اكثر احاديث به صورت حديث مرسل بود ... اما در فقه اماميه از كتاب قانون به نام «جامعه» اسم برده مى‌شود، كه به صورت طومار و به طول هفتاد متر بوده است. و به املاى پيامبر و خط على (ع) نوشته شده است. فرزندان على (ع) بنا به نوشته‌هاى موجود اوقات خود را در ثبت و ضبط احاديث مى‌گذراندند. چنانكه شاگردان امام صادق (ع) غالبا نزد خود مجموعه‌اى از احاديث داشتند. بعدها از گردآورى اين مجموعه‌ها (اصول و فروع كافى) تأليف محمد بن يعقوب كلينى تهيه شد، و نيز پس از او كتاب من لا يحضره الفقيه و استبصار و تهذيب فراهم گرديد.» [2]

نجاشى از محمد بن عذافر صيرفى نقل مى‌كند كه «من با (حكم بن عيينه) نزد ابو جعفر (ع) بوديم.

حكم از امام سؤال مى‌كرد، و امام باقر (ع) نسبت به وى احترام و عنايتى مبذول مى‌داشت. تا در يك مسئله اختلاف پيدا كردند، امام باقر (ع) به فرزندش فرمود: برخيز كتاب جدم امير المؤمنين را بياور.

فرزند امام باقر (ع) كتابى آورد بسيار بزرگ و درهم‌پيچيده. آن‌گاه امام باقر (ع) فرمود: اين كتاب خط على (ع) و املاى رسول خداست.» [3]

مير داماد در كتاب الرواشح السماوية از كافى به روايتى صحيح نقل كرده كه از حضرت صادق (ع) شماره گناهان كبيره را پرسيدم، حضرت فرمود: در كتاب على (ع) هفت قسم شمرده شده است. [4]

«نراقى» در كتاب جامع السعادات آورده: عن ابى جعفر قال وجدنا فى كتاب على ان رسول اللّه قال‌ [5] ...