نام کتاب : تعليقه بر الهيات شرح تجريد نویسنده : الخفري، محمد بن احمد جلد : 1 صفحه : 56
بصير بر بارى تعالى از جانب شرع در حكم به اينكه سمع و بصر دو صفتى
هستند كه مغاير علمند، كافى نيست. پس زمانى كه ما اين دو صفت را در خود ملاحظه
مىكنيم، چيزى جز دو ادراكى كه به واسطه دو آلت مخصوص، متعلّق به مبصرات و مسموعات
است، نمىيابيم و از اينجا دانسته مىشود كه استعمال اين دو صفت در بارى تعالى به
حسب شرع به اين معناست كه ادراك مبصرات و مسموعات بذاته بر نحو جزئى است. پس اين
دو صفت به علم ارجاع داده مىشود.»
قوشچى نظر ساير متكلّمان را درباره دو صفت سمع و بصر در حقّ تعالى
چنين بيان مىكند كه ساير متكلّمان قائلند به اينكه سمع و بصر دو صفتى هستند كه
زائد بر علمند و چون براهين عقليه دلالت دارد بر اينكه حقّ تعالى منزّه از آلات
است، بنابراين، سمع و بصر، دو علم براى متعلّقشان مىباشند، بنا به آنچه مذهب شيخ
بود. پس اشكالى ندارد اگرچه دو صفتى باشند كه زائد بر علم است، همانطور كه رأى
جمهور متكلّمان است.
خفرى در توضيح عبارت فوق مىگويد: «متكلّمان اينگونه بر مطلوبشان استدلال كردهاند: «زمانى كه علم به شيء مانند رنگ مثلا حاصل مىشود-
آنهم يك علمى تام و كامل- سپس آن شيء را مشاهده مىكنيم، يك فرق اساسى ميان دو
حالتى كه بر ما گذشته، مىيابيم و از همين جا در مىيابيم كه آن حالت دوم ضرورتا
بر امر زايدى با حصول علم مشتمل است كه آن امر زائد همان ابصار است.» ضعف اين استدلال ظاهر و روشن است. زيرا اين فرق
مانع از اين نمىگردد كه اين دو حالت، دو علمى مغاير با ساير علوم باشند. پس علوم
در هر فردى از افراد علوم، يك خصوصيت زايدى وجود دارد كه در غير آن علم يافت
نمىشود.»
7- إثبات كلام واجب تعالى
مسئله ششم در اين رساله كلام إلهى است. اين بحث، يكى از مباحث عمده و
نام کتاب : تعليقه بر الهيات شرح تجريد نویسنده : الخفري، محمد بن احمد جلد : 1 صفحه : 56