دقيق و در عين حال بسيار جنجالى در علم كلام است، به طورى كه در زمان ائمّه معصومين (ع) موضوع بحث ميان مسلمانان واقع شد و بسيارى بر سر اين بحث شكنجه و حتّى كشته شدند. يكى از علل اصلى اين‌گونه برخوردها حمايت و يا عدم حمايت خلفاى وقت بوده كه در نتيجه آن، خونهاى بسيارى از مسلمانان ريخته شد. لذا به جهت اهمّيتى كه اين بحث از گذشته تا كنون داشته، نظر بسيارى از متكلّمان و حكما را در شرح و بسط اين صفت از صفات إلهى به خود معطوف داشته است. فهرست مطالب در اين مسأله به شرح ذيل است:

1. برهان خفرى در كلام إلهى‌

2. رفع تعارض موجود ميان دو قياس مذكور در شرح قوشچى‌

3. وجوه ششگانه معتزله در إثبات رأى خود در كلام حقّ تعالى‌

4. نظر قوشچى درباره دو وجه اخير معتزله‌

5. مفاسدى كه اصحاب در فهم كلام شيخ اشعرى قائل شدند

6. نظر خفرى در ترتيب حروف و بررسى نظر قوشچى‌

7. شش وجه در كلام حقّ تعالى از نظر خفرى‌

خفرى از آنجا كه به اهمّيت مسئله علم و كلام حقّ تعالى واقف بوده، پيرامون آن مشروحا به بحث پرداخته است و در واقع ايشان به دو بحث به لحاظ اهميّت آن توجّه بيشترى مبذول داشته است: علم حقّ تعالى و تكلّم حقّ تعالى.

اكنون كلام حقّ تعالى را به يارى حقّ، در حدّ توان توضيح خواهيم داد. در ابتدا نظر خواجه را با توضيحات بيشترى مطرح نموده و سپس به شرح بعضى از مطالب مهمّ قوشچى و خفرى مى‌پردازيم:

خواجه در اين باره مى‌گويد: «عموميت قدرت حقّ تعالى كه شامل جميع ممكنات است، بر متكلّم بودن حقّ تعالى دلالت دارد.» وى قول قائلان به نفسانى بودن كلام حقّ- يعنى اشاعره- را غير معقول مى‌داند. زيرا ايشان معتقدند كلام حقّ‌