چنگيز خان:

چنگيز همان كسى است كه مغولها را در اين حمله رهبرى مى‌كرد. او كسى است كه در سال 1202- 1201 ميلادى در پى كشمكش‌هايى خصوصا با جاموكا كورخانا، امپراتور منتخب قبايل هم‌پيمان ترك مغولى، به فاصله بسيار اندك، به رهبرى رسيد. از جمله كسانى كه خالصانه چنگيز را در اين كشمكش يارى كردند، سه شخصيت مسلمان بودند به نامهاى: «جعفر خواجه» كه گفته مى‌شود چنگيز با خواهر او ازدواج كرده بود «حسن» و «دانشمند حاجب». اين دو شخصيت اخير چنگيز را در حمله‌اش به خوارزم همراهى كرده‌اند و موجب خدمات شايانى به وى خصوصا در مذاكراتش با مردمان سرزمينهاى فتح شده، بوده‌اند. «دانشمند» 25 سال پس از چنگيز زنده بود و تربيت و تعليم يكى از نوادگان چنگيز به نام «اوكتاى» را بر عهده داشت.

اين گروه از مسلمانان در واقع به‌عنوان تجارت به اين سرزمينها آمده بودند. اينها كه از غرب جهان اسلام به اين سرزمينها آمده بودند، همان كسانى بودند كه عهده‌دار روابط بازرگانى و تجارى با مغولستان و چين بودند.

يكى از كسانى كه با چنگيز خان قبل از حمله‌اش به خوارزم همكارى مى‌كرد، فردى بود به نام محمد يلواج كه چنگيز او را وزير و مشاور خود قرار داد و در مأموريتى او را به‌عنوان پيك نزد خوارزمشاه فرستاد. چنگيز پس از استيلا بر ماوراء النهر او را حاكم آن‌جا قرار داد. او به آبادانى آن منطقه كه توسط مغولها به ويرانه تبديل شده بود، پرداخت و به‌طور صحيحى آن‌جا را اداره كرد و اين مديريت مفيد واقع شد. يكى ديگر از دستياران چنگيز خان فردى بود به نام فخر الدين محمود بن محمد خوارزمى كه ابن فوطى در مورد او چنين مى‌گويد: «يكى از وزراى برجسته چنگيز خان بود كه محور اداره مملكت در مشرق، ممالك‌