عرفى، تعارض ميان آن دو را از بين مى برد.

مواردى كه در آن جمع عرفى صورت مى گيرد عبارت است از:

1. جايى كه يكى از دو دليل، نص و ديگرى ظاهر مى باشد; براى مثال، مثلا يكى خاص يا مقيد و ديگرى عام يا مطلق مى باشد; در اين جا جمع بين آن دو به اين است كه به خاص يا مقيد عمل شود;

2. جايى كه يكى از دو دليل، ظاهر و ديگرى اظهر مى باشد; در اين جا دومى بر اولى مقدم مى گردد;

3. جايى كه يكى از دو دليل، حاكم و ديگرى محكوم يا يكى وارد و ديگرى مورود مى باشد; در اين جا حاكم و وارد بر محكوم و مورود مقدم مى گردد;

[4]جايى كه هر دو دليل از نظر ظهور مساوى مى باشند، اما از نظر عرف، هر يك از دو دليل نشان دهنده تصرف در دليل ديگر مى باشد; در اين جا جمع بين آن دو به اين است كه در هر دو دليل تصرف گردد

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص (175-174).

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 193.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 211.

مجراى قاعده تخيير

ر.ك: مجراى تخيير

مجعول

امر غير ذاتى براى يك شىء، و مشروط به جعل در صحت حمل

مجعول، يعنى جعل شده، و در اصطلاح، عبارت است از هر آن چه كه ذاتى شىء نبوده و حمل آن بر شىء، به جعل جاعل احتياج دارد، مانند: جعل حجيت و طريقيت از سوى شارع مقدس براى امارات معتبر (از طريق تتميم كشف); به اين معنا كه شارع، طريقيت به واقع و حجيت را تعبداً براى آنها قرار داده است.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص (27-26).

خمينى، روح الله، مناهج الوصول الى علم الاصول، ج 1، ص 318.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 31.

مجعول استقلالى

مجعول مورد توجه جاعل به طور مستقيم

مجعول استقلالى، كه مقابل مجعول تبعى مى باشد، مجعولى است كه مورد توجه مستقيم قرار دارد; يعنى جاعل آن را در نظر گرفته و به خصوصيات و مصالح مترتب بر آن توجه نموده و سپس آن را جعل كرده است، مانند: وجوب نمازهاى يوميه و روزه ماه مبارك رمضان كه شارع به طور مستقل و مستقيم آنها را در نظر داشته و با توجّه به وجود مصلحت در خود آنها، حكم وجوب را براى آنها جعل نموده است.

نكته:

بنا به نظر برخى از اصولى ها احكام وضعى، مجعول استقلالى، و به نظر برخى ديگر مجعول تبعى و انتزاعى مى باشد. و ديدگاه گروه سوم آن است كه برخى از احكام وضعى، مجعول استقلالى و برخى مجعول تبعى مى باشد[1]

نيز ر.ك: احكام استقلالى; وجوب استقلالى.

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 12

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 1، ص 37.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 2، ص 601.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 15، ص 26.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص (317-316).

مجعول انتزاعى

ر.ك: مجعول تبعى

مجعول بالذات

ر.ك: مجعول حقيقى

مجعول بالعرض

ر.ك: مجعول مجازى

مجعول تبعى

شىء جعل شده به تبع مجعول ديگر

مجعول تبعى، مجعولى است كه جعل، به طور مستقيم به آن تعلق نگرفته، بلكه به تبع مجعول ديگرى جعل شده است، مانند: شرط بودن وضو براى نماز و يا جزء بودن سوره براى آن. و اين بنابر مبنايى است كه جعل همه احكام وضعى را به تبع حكم تكليفى مى داند، و نيز طبق نظر كسانى مانند «شهيد صدر» است كه برخى از احكام وضعى را مجعول تبعى مى دانند[1]

نيز ر.ك: واجب تبعى; جعل تبعى.

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 12

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 1، ص 36.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 2، ص 601.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 15، ص (260-258).

مجعول تشريعى

ر.ك: مجعول شرعى

مجعول حقيقى

شىء مورد تعلق جعل به صورت حقيقى

مجعول حقيقى، مقابل مجعول مجازى بوده و عبارت است از مجعولى كه مورد نظر مولا و مطلوب او است; بنابراين، جعل به طور مستقيم به آن تعلق گرفته است، مثل: جعل وجود اشيا، در مقابل جعل ماهيت آنها، زيرا آن چه در عالم خارج، اصيل شمرده مى شود (بنا بر اصالت وجود) وجود اشيا است و به ماهيت، جعل حقيقى تعلق نگرفته است، بلكه از حد وجود