جماعتى باشند كه با خطابيات و لطايف ذوقى و عرفانى سروكار دارند و از منطق و رياضى و برهان عقلى بيگانه‌اند؛ از اين جهت است كه غور و عمق تحقيقات ملا صدرا را جز اوحدىّ ناس درك نمى‌كنند. جان مطالب همان است كه پيش اشاره شد؛ آخوند ملا صدرا داراى قوه خلاقه منشيانه كم‌نظير بلكه در فنون فلسفى بى‌نظير است؛ برخلاف شيخ رئيس كه مؤلفات خود را با عربى غليظ و شواذّ لغات و نوادر استعمالات نوشته است، ملا صدرا مطالب عالى و دقيق فلسفى را به حدى ساده و منشيانه مى‌نويسد كه گاهى مقالات نثر شيواى عربى او را نوعى از شعر عالى فلسفى مى‌توان محسوب داشت؛ چون در سطح عالى فكر خود دقايق علمى را براى تقريب به افهام على طرف الثّمام قرار داده است، مبتديان نوكار، سطح فكر و اوج انديشه او را نمى‌بينند و فريب ظواهر عبارات شيرين و جذاب او را مى‌خورند و با جرعه‌اى چندان مست و مغرور مى‌شوند كه دامن از دست مى‌دهند و همه چيز را فراموش مى‌كنند.

بارى در اين باره مطالب گفتنى بسيار است، عجالتا به همين قدر اكتفا مى‌كنيم و به مطالب ديگر مى‌پردازيم.

حاج ملا محمّد جعفر لاهيجى شارح مشاعر

حاج ملا محمد جعفر فرزند ملا محمد صادق لاهيجى از مشايخ حكما و مدرسان فلسفه است كه در اصفهان مى‌زيست و معاصر با فقيه مجتهد معروف حاج محمد ابراهيم كرباسى متوفاى جمادى الاولى سنه (1261 ه. ق) و از اساتيد آقا على مدرس زنوزى و آقا محمد رضا قمشه‌اى بود.

اطلاعى كه اين حقير از سرگذشت احوال وى دارد، زايد بر آنچه در مواضع مختلف كتاب «الذريعه» آمده و در «ريحانة الادب» نقل شده اين است كه وى در فلسفه، شاگرد ميرزا ابو القاسم مدرس خاتون‌آبادى متوفاى (1202 ه. ق) و ملا محراب گيلانى متوفاى (1217 ه. ق) و افضل الحكماء و المدرسين آخوند ملا على بن جمشيد نورى مازندرانى متوفاى رجب (1246 ه. ق) بوده‌