متفرق در عالم و ... و ... باشد، قهرا محل حشر هم بايد همين دنيا باشد.

و قد أجيب عن هذا الإشكال و أمثاله بما يأتي مفصّلا: منظور آن است كه در مسائل اعتقادى آن هم مثل مسأله معاد بايد توجه داشت كه آيات ناظر به معاد در صدد بيان چه امرى هستند؟ تفاوت نشأت آخرت با عالم دنيا به چيست؟ اصولا معاد بر چه اصلى بايد استوار باشد؟ بايد بين محكمات و متشابهات از آيات، فرق گذاشت. آيا آيات وارد در معاد، از محكمات كتاب و يا از متشابهاتند يا برخى محكم و برخى متشابه مى‌باشند؟ قيامت براى چه يوم تبلى السرائر است؟ آيا حيات، ذاتى ابدان اخروى است و يا عرضى است مثل ابدان دنيوى؟ معاقب امرى خارجى يا داخلى است يا هر دو؟ وجوه فرق بين اين دو از چه قرار است؟

زمان ما، دوره‌اى نيست كه هر چه به فكر شخص مبتدى يا منتهى راجل‌تر از مبتدى مى‌رسد به قلم آورد و به اسم دين و قرآن، اشاعه دهد. مقام شريعت الهى از اين كه هر تازه‌واردى، به آن ورود نمايد و با ضرس قاطع در مسائل شرعى اظهار نظر نمايد بالاتر است. انغمار در دنيا و لوازم آن و توجه به لذّات دنيوى و طلب حظوظ جهت حيوانى و وقوع در صراط بهيمى و عشق به ماديات و انصراف از معنويّات و اعراض از حق و عدالت و آلودگى به هواى نفس، به كلّى انسان را از معرفت حق جدا مى‌كند. و قول و اعتقاد شخص غير متقى در علميات، به خصوص در علم الهى و مباحث مربوط به عقايد دينى، زياد ارزش ندارد.

از نوشته بعضى از مدعيان فضل و معرفت كه در مباحث فلسفى و مسائل اعتقادى احاطه و آگاهى لازم را ندارند و به كنه مسائل غامض و دقيق فلسفى و حكمى نرسيده‌اند، با اين كه اهل استعداد و دركند به واسطه عدم ممارست در اين مبانى، معلوم مى‌شود كه خيلى زود است كه بتوانند در مباحث مربوط به عالم مثال و برزخ و مشكلات مسائل معاد اظهار نظر نمايند. و بهتر است كه بعد از تحصيل بيشتر و ايجاد قدرت و قوّت فكرى از ناحيه مطالعه و دقت و ممارست و تحصيل احاطه و تضلّع، به فكر تحرير و تنظيم مطالب علمى برآيند و با عجله، خود را در صف ارباب تأليف و صاحب نظران قرار ندهند و خيلى زود در مسائل معضل اظهار نظر ننمايند؛ چه آن كه به قول حكيم سبزوارى- اطاب اللّه ثراه- مطالب علمى را فهميدن هنر است نه مبادرت نمودن به ردّ و ايراد و نفى آن كه:

بايد توجه داشت كه قالب الفاظ، جهت اظهار حقايق و معنويات و مطالب عاليه مربوط به معاد