نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 253
«فالإنسانما دام كونه
الدنيويّ كالطفل يحتاج بضعف (لضعف) وجوده و نقص جوهره إلى مهد كالبدن و مكان
كالدنيا و إلى دابّة كالزمان، فإذا وصل حدّه الجوهريّ و بلغ أشدّه الصوريّ
الأخرويّ، خرج من هذه الدار إلى دار القرار».
شىء متحرك سيال جهت استكمال ذاتى و جوهرى، مادامىكه در اين عالم
شهادت است و داراى حيات دنيايى است، به غايت خود نرسيده است و اين حركت، سير و سفر
به سوى حق است، چه آن كه حق اول مبدأ او و آن حقيقت مقدسه نهايت و غايت او نيز
مىباشد. لذا ضرورى شريعت است كه دنيا دار قرار نيست و مقدمه آخرت است، تكاليف
شرعى از آن جهت تشريع شدهاند كه انسان را به كمال برسانند و كمال انسانى در
نزديكى به حق است، لذا در خطاب نبوى وارد است كه- تخلّقوا بأخلاق اللّه- تقوى، اصل
و روح ايمان است. قرب حق، قرب مكانى نيست بلكه قرب معنوى است كه از سفر معنوى حاصل
مىشود و آخرت، نشأت وصول به غايات و نيل به ثمرات افعال و عبادات و نيّات است،
لذا در آخرت، انزال كتب و بعث رسل و دعات الى اللّه از باب آن كه آنجا دار رسيدن
به ثمره اعمال است، امكان ندارد؛ چه آن كه جهت قوه و استعداد و هيولى، اختصاص به
دنيا دارد نه آخرت، لذا در آنجا تكامل تدريجى نيست و آنچه كه در آنجا ظاهر مىشود
و بعضى خيال كردهاند كه تكامل است، همان ظهور بواطن و تجلى سراير و مكنونات و
ظهور ما كمن في الوجود است نه حركت تكاملى.
خروج از اين نشأت به عالم آخرت، خروج از قوه به فعليت است و رسيدن
شىء از نقصان ذاتى به فعليت و تجوهر وجودى و مستكفى بالذات و رسيدن به استقلال
وجودى و بىنيازى از حركت و سيلان و در اين حالات آنچه از اين عالم به عالم آخرت
منتقل شود، سهيم است و بين مؤمن و مشرك و كافر و سعيد و شقى از اين جهت فرق وجود
ندارد چه آن كه به فعليت رسيدن قواى حيوانى و نفوس بهيمى همان رسيدن از نقص به كمال
است، اگر چه اين استقلال جوهرى مبدأ
نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 253