العلم المحتاج إليه في الحال الموصل إلى النفع في المآل كما يقال:

«أفضل العلم علم الحال، و أفضل العمل حفظ المآل». فيفرض على الطالب ما يصلح حاله.

شايسته قرار مى‌دهد، بدست آورد، و ارجمندى و ارزش علم بر كسى پوشيده نيست، زيرا تنها علم است كه مخصوص و ويژه آدمى است، زيرا غير از علم حالات ديگر آدميان، ميان آنان و حيوانهاى ديگر مشترك است، از قبيل:

دليرى، نيرومندى، مهربانى و ...، و به‌واسطه علم بود كه خداى متعال فضيلت آدم را بر فرشتگان ظاهر كرد، و آنان را براى سجده و خضوع در برابر آدم فرمان داد، و علم است كه وسيله سعادت و خوشبختى ابدى است «در صورتى كه با عمل، مقرون و هماهنگ باشد» بنابراين علمى كه در ضرورتهاى زندگى دينى بدان نيازمنديم، فراگرفتن آن واجب عينى است، يعنى بر هر مكلّفى واجب است، و چنانچه با اختيار فراگرفته نشود، اجبارى مى‌شود، و امّا دانشى كه گهگاهى بدان نياز است، يادگيرى آن، واجب كفايى است، يعنى اگر عدّه‌اى كه به‌واسطه آنان نياز جامعه اسلامى و دينى برطرف مى‌شود، آن را فراگيرند، واجب بودن آن از عهده ديگران ساقط مى‌شود، و چنانچه در منطقه‌اى هنوز كسى بدان اقدام نكرده است، ابتداءا بر هر به تكليف رسيده‌اى واجب است، و در بيان اين مطلب گفته شده به اين كه: علمى كه نياز به آن هميشگى است همانند طعامى است كه هركسى بدان نياز دارد، و امّا دانشى كه بعضى از اوقات مورد نياز است، همچون دارويى است كه گاهى، مورد نياز و استفاده است، و علم نجوم و ستاره‌شناسى كه حوادث را به‌طور قطعى پيش‌بينى و پيشگويى مى‌كند، به مانند مرض و بيمارى است و حرام است، زيرا چنين علمى زيان‌آور بوده و نفع صحيحى ندارد، مگر آنچه كه در رابطه با شناخت قبله و اوقات نماز و از اين قبيل باشد، كه جايز و بلكه به‌صورت كفايى واجب و ضرورى است.

جامع المقدمات (جامعه