از اين بخش تقسيمات وجود شروع مى‌شود: تقسيم وجود به مستقل و رابط، خارجى و ذهنى، واجب و ممكن، بالفعل و بالقوه و غيره. اين مرحله اختصاص به‌وجود مستقل و رابط دارد.

1: توضيح مدعا

به عقيده حكماى قبل از صدر المتألهين، در هر معلولى دو حيثيت قابل شناسايى است:

حيثيت ذات معلول يا وجود فى نفسه وى كه از اين حيث معلول مرتبط با علت نيست و حيثيت ارتباط و اضافه معلول به علت يا وجود للغير آن‌كه از اين حيث معلول با علت مرتبط است. البته مقصود اين نيست كه وجود معلول در خارج مركب از دو جهت و دو حيثيت است: يكى وجود فى نفسه وى و ديگرى انتسابش به علت؛ هرگز، در خارج اين دو حيثيت عين يكديگرند، وجود فى نفسه معلول عين اضافه و انتساب آن به علت است و به تعبير حكما «وجوده فى نفسه بعينه وجوده للعلّة.» پس وجود معلول در خارج بسيط است ولى نحوه ارتباط آن با علت طورى است كه ذهن انسان مى‌تواند در ظرف خود آن را به دو حيثيت تحليل كند:

يكى حيثيتى كه بى‌ارتباط با علت است كه همان حيثيت ذات يا وجود فى نفسه آن است و ديگرى چيزى كه همانا حيثيت ارتباط با علت است. به تعبير صدر المتألهين، در اين بينش، وجود معلول مغاير و مستقل از وجود علت است، الّا اينكه اين وجود مستقل مرتبط با علت است و اين ارتباط طورى است كه انفكاك‌پذير از وجود معلول نيست. پس بنابراين نظر، هرچند وجود معلول ارتباطى جدايى‌ناپذير با علت دارد، مستقل از اوست، وجودى است داراى ارتباط (ذات ثبت له الربط) و باصطلاح حكما طبق اين نظر وجود معلول نسبت به علت وجود رابطى‌ [1] است.

اين عقيده مورد قبول صدر المتألهين واقع نشد. وى در بحث علت و معلول، با تحقيقات عميقى كه در نحوه وجود معلول و ارتباط آن با علتش به عمل آورد، ثابت كرد كه وجود معلول‌

[1] - ر. ك. الاسفار الاربعه، ج 1، ص 329 و 330.