نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 185
خلأ محدودهاى را كه وجود
ضعيف پر كرده تعيين مىكند بهطورىكه داخل اين محدوده از وجود ضعيف پر شده است و
خارج آن را عدم پر كرده است و براى مرتبه شديد وجود در همين خلأ محدودهاى فرض
مىكند وسيعتر از محدوده قبلى بهگونهاى كه داخل اين محدوده از وجود اين مرتبه پر
شده است و خارج آن از عدمش و همچنين است براى ساير مراتب. از آنچه گفته شد، اين
نتيجه بهدست مىآيد كه انسان ناخودآگاه براى عدم شيئيت فرض مىكند، اصلا همان
اسمى كردن سلب تحصيلى در ذهن همراه است با شيئيت دادن به عدم در خارج و پس از
شيئيت دادن به مصداق عدم در خارج احكام وجودى را نيز بر آن بار مىكند، مانند
تمايز اعدام از يكديگر و عليت آنها براى يكديگر و قس على ذلك. بنابراين، بايد توجه
داشت كه اينها همه اعتبارات ذهن است، عدم واقعى هيچ نوع شيئيت و موجوديت و حكمى
ندارد:
قد تقدّم انّ العدم لا
شيئيّة له، فهو محض الهلاك و البطلان.
در اينجا اشاره به دو نكته
ضرورى است:
نكته اول: در طريق فوق از
هليه مركّبه و سلب تحصيلى آن و سپس تبديل اين سلب تحصيلى به ايجاب عدولى به عدم
اضافى رسيديم و از طريق هليه بسيطه و سلب تحصيلى آن و سپس تبديل اين سلب تحصيلى به
ايجاب عدولى به عدم مطلق رسيديم ولى در پارهاى از موارد ذهن از طريق ديگرى نيز به
عدم اضافى دست مىيابد. به اين شكل كه ابتدا مفهوم عدم مطلق را به طريقى كه ذكر شد
بهدست مىآورد و همانطور كه گذشت بهدست آوردن اين مفهوم همراه است با اعتبار و
فرض مصداق براى آن. پس از بهدست آوردن اين مفهوم و فرض مصداق براى آن، اين مفهوم
را مقيّد مىكند و با تقييد آن يك عدم اضافى بهدست مىآورد و با تقييد ديگرى عدم
اضافى ديگرى و به اين ترتيب به اعدام اضافى فراوانى كه از يكديگر متمايزند نائل
مىشود. در مورد عدم زيد و عدم عمرو، ذهن از اين طريق سير مىكند، برخلاف كورى
(عدم بينايى) و كرى (عدم شنوايى) و امثالهما. شايد دليل اينكه به ازاى عدم بينايى
و عدم شنوايى واژه «كورى» و «كرى» وجود دارد ولى به ازاى عدم زيد و عدم عمرو و
امثالهما واژه خاصى وجود ندارد همين نكته است كه در مورد كورى و كرى و امثال آنها
ذهن مستقيما از طريق سير از قضيه موجبه به سلب تحصيلى و سپس به ايجاب عدولى به اين
مفاهيم رسيده است و لذا با آنها مانند يك مفهوم بسيط عمل كرده و يك واژه خاص براى
آنها
نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 185