نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 170
مفهومى عام است كه شامل
همه اسبها مىشود ولى با ضميمه كردن مفهوم سفيد به آن و بهوجود آمدن تركيب تقييدى
«اسب سفيد» دايره مفهوم اول ضيق شده تنها شامل پارهاى از اسبها مىشود.
اين اطلاق و تقييد در باب
مفاهيم است. در اين فرع، با اين نوع اطلاق و تقييد سروكار نداريم، بلكه نوع ديگرى
از آن در اينجا مورد توجه است: اطلاق و تقييد در حقيقت خارجى وجود.
مقصود از اين نوع اطلاق و
تقييد اين است كه ما دو مرتبه از مراتب وجود را در نظر گيريم كه يكى ضعيف است و
ديگرى شديد و آنها را باهم مقايسه كنيم. در اين مقايسه، مىبينيم كه مرتبه ضعيف
طبعا پارهاى از كمالات مرتبه شديد را ندارد ولى مرتبه شديد واجد همه كمالات مرتبه
ضعيف است به علاوه كمالات بيشترى كه مرتبه ضعيف واجد آنها نيست. به عبارت ديگر،
وجود مرتبه شديد نسبت بهوجود مرتبه ضعيف از وسعت بيشترى برخوردار است.
مرتبه ضعيف در حد خاصى
تمام مىشود و در ماوراى آن حدّ تحقق ندارد ولى مرتبه شديد بعد از آن حدّ نيز محقق
است. براى روشنتر شدن مطلب، لازم است به طرز كار ذهن در اين مورد اشاره كنيم. ذهن
در اين مورد ابتدا بين دو مرتبه ضعيف و قوى مقايسه به عمل مىآورد.
سپس در اثر مقايسه مزبور،
براى مرتبه ضعيف، دايرهاى وسيعتر از حد آن- در حدّ وسعت وجود شديد- اعتبار مىكند
و در نهايت در درون اين دايره اعتبارشده محدودهاى در حد مرتبه ضعيف فرض مىكند كه
داخل آن محدوده را وجود مرتبه ضعيف پر كرده است و خارج آن را عدم آن. در حقيقت،
خود «نبودن وجود ضعيف در خارج از حدش» را چيزى مىداند كه حقيقتا موجود است؛ يعنى،
عدم و نيستى را چيزى فرض مىكند كه جاى هستى را در خارج از حدّ آن پر كرده است.
سپس بعد از تمام اين اعتبارات حكم مىكند كه مرتبه ضعيف داراى چيزى به نام «عدم»
است كه وجود آن را مقيّد و محدود كرده و آن را در بر گرفته است، برخلاف مرتبه شديد
كه وقتى با مرتبه ضعيف سنجيده مىشود عدمى كه دربرگيرنده و محدود كننده آن باشد
ندارد. پس به اين ترتيب، در متن خارج و در حقيقت وجود، به يك وجود مقيّد و يك وجود
مطلق مىرسد. مقصود از اطلاق و تقييد حقيقت وجود همين است.
همانطور كه پيداست اولا،
اين اطلاق و تقييد نسبى است؛ يعنى، عقل انسان با مقايسه مرتبه ضعيف وجود نسبت به
مرتبه شديد آن چنين اطلاق و تقييدى را اعتبار مىكند، پس اطلاق مرتبه شديد تنها
نسبت به مرتبه ضعيف است، نه اينكه فى حد نفسه يا با مقايسه با
نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 170