از وجود چيزى يافت نمى‌شود، هرچه هست حقيقت وجود است، غير از وجود بطلان و عدم محض است، پس چيز ديگرى نيست تا با يك وجود تركيب شود و آن را از ديگرى ممتاز سازد. لهذا تمايز هر وجودى عين ذات اوست، همان‌طور كه وحدت و جهت اشتراك آن با ساير وجودات نيز عين ذات اوست؛ يعنى، وحدتش عين كثرت اوست و كثرتش عين وحدت اوست و هردو عين ذات او هستند، پس وحدت و كثرت اين حقيقت يك چيزند و از هم جدا نيستند. تا اينجا مطلب تازه‌اى نيست، آنچه تازه است اين است كه هرچند اين وحدت و كثرت عين يكديگر و هردو عين حقيقت و ذات وجودند و هر خاصيتى هست، اعم از تمايز يا سنخيت، نيز خاصيت همين حقيقت بسيط واحد است، منافاتى ندارد كه عقل انسان تمايز اشيا را به جهت كثرت اين حقيقت نسبت دهد نه به جهت وحدتش و سنخيت و اشتراك اشيا را به جهت وحدت آن نسبت دهد نه به جهت كثرتش؛ زيرا گرچه اين دو جهت در خارج عين يكديگرند و تمايزى ندارند و خواص آنها- اعم از تمايز و سنخيت- نيز همه خواص يك حقيقت‌اند، عقل قادر است كه در ظرف تحليل خود آنها را از يكديگر متمايز ساخته به يكى از آنها يك خاصيت نسبت دهد و به ديگرى خاصيتى ديگر. اين نوع تحليل‌ها تا زمانى كه خود عقل توجه دارد كه مصداق امور تحليل‌شده در خارج يك چيز است بلا اشكال است. اساسا كار عقل همين نوع تحليل‌هاست:

الامر الاوّل، انّ التمايز بين مرتبة من مراتب الوجود و مرتبة اخرى انّما هو بنفس ذاتها البسيطة التى ما به الاشتراك فيها عين ما به الامتياز و لا ينافيه مع ذلك ان ينسب العقل التمايز الوجودىّ الى جهة الكثرة فى الوجود دون جهة الوحدة و لا ان ينسب الاشتراك و السنخيّة الى جهة الوحدة.

2- 8: فرع دوم‌

براى فهم مطالب اين فرع، بايد توجه داشت كه ما دو نوع اطلاق و تقييد داريم: يكى اطلاق و تقييد در مفاهيم و ديگرى اطلاق و تقييد در حقيقت خارجى وجود.

اطلاق و تقييد در مفاهيم در جايى است كه مفهوم عامى داريم و مفهوم ديگرى به آن ضميمه مى‌كنيم به‌طورى كه موجب شود دايره مفهوم اول ضيق شود؛ مثلا، مفهوم اسب‌