نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 119
با توجه به سه اصل فوق، به
رفع تناقض يادشده بپردازيم. گفته شد كه از تركيبات نامبرده تنها تركيب از مادّه و
صورت خارجى و تركيب از اجزاء مقدارى هستند كه با بساطت خارجى وجود ناسازگارند، ما
هريك از اين دو نوع تركيب را جداگانه مورد بررسى قرار مىدهيم.
تركيب از اجزاء مقدارى: هر
امتداد خارجى به امتدادات كوچكترى انقسامپذير است، به هريك از اين امتدادات
كوچكتر «جزء» مىگويند و چون خود اين اجزاء بعد و بالتبع اندازه و مقدار دارند، به
آنها «جزء مقدارى» مىگويند.
پس هر امتدادى مركب است از
اجزاء مقدارى. مثلا يك امتداد ده مترى به ده امتداد يك مترى انقسامپذير است، پس
مركب از ده جزء مقدارى است و هريك از اين اجزاء خود مركب از ده جزء مقدارى
كوچكترند و هكذا. بنابراين، وجود خارجى هر امتدادى مركب است از وجود اجزاء مقدارى
آن؛ به عبارت ديگر، از تركيب چند وجود وجود ديگرى حاصل شده است و اين مسئله با
بساطت وجود منافات دارد.
جواب: آنچه موجب اين اشكال
شده غفلت از اين نكته است كه اجزاء مقدارى اجزاء بالقوهاند نه بالفعل. در هيچ
امتداد حقيقيى اجزاء مقدارى بالفعل وجود ندارد. معناى اين گفته كه هر امتدادى مركب
از اجزاء مقدارى است اين است كه مىتوان با تفكيك خارجى آن را به امتدادات كوچكتر
تبديل كرد، نه اينكه بالفعل در آن امتدادات كوچكترى يافت مىشوند. پس اجزاء
بالفعلى در كار نيست، آنچه بالفعل است كل امتداد است نه اجزاء، اجزاء همه
بالقوهاند.
اكنون بنابر اصل دوم، كه
موجوديت دائرمدار فعليت است، چون اجزا بالفعل نيستند، موجود هم نيستند و چون موجود
نيستند، تركيب نشدهاند، زيرا تركيب از اجزاء معدوم محال است.
پس در مورد اجزا نه فعليتى
در كار است نه موجوديتى و نه تركيبى. اما در مورد كلّ امتداد، بايد گفت كه چون كل
امتداد بالفعل است، بنابر اصل دوم موجود است و بنابر اصل اول، كه موجوديت مساوق وحدت
است، بالتبع اين امتداد يك واقعيت است.
پس كل امتداد موجود و واحد
است و اجزاء آن و تركيب اين اجزا با يكديگر غير موجودند، بنابراين آنچه در خارج
واقعيت دارد يك وجود غيرمركب از اجزاست و لا نعنى بالبسيط الّا هذا.
اشكال: ممكن است بگويند كه
شما امتداد را قبل از انفكاك به اجزاء مقدارى در نظر گرفتيد و مورد تجزيهوتحليل
قرار داديد و البته در اين مورد استدلال فوق بجاست اما اگر
نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 119