عمل به آن، فاصله است؟ سپس مى گويد: «نزد معتزله و محدثان و اهل كلام چنين تأخيرى جايز نيست؛ ولى سيد مرتضى علم الهدى، فاصله زمان خطاب تا زمان لازم براى عمل را جايز شمرده» و اين آيه را دليل بر صحت نظر سيد مرتضى دانسته است. [1]
وى همچنين معتقد است مؤمن، مرتدّ نمى شود و بعد از ايمان كافر نمى گردد و استدلال مى كند كه ايمان عملى است كه باعث استحقاق پاداش دائم مى شود و چنين پاداشى با كفر جمع نمى شود؛ زيرا عقوبت كفر هم دائمى است و دو چيز متضاد با هم تداوم پيدا نمى كنند.
در تفسير آيه «وَإِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لاِدَمَ فَسَجَدُوا إِلاّ إِبْلِيسَ أَبى وَاسْتَكْبَرَ وَكانَ مِنَ الْكافِرِينَ» [2] مى گويد: «كسى كه ابليس را بدان جهت [كه نافرمانى كرد ]كافر دانسته، «كان» را به معناى «صار» گرفته است؛ يعنى از كافران گرديد. ولى اين گفتار از دو جهت اشكال دارد: اول اينكه بدون هيچ گونه ضرورتى، از ظاهر لفظ عدول كرده است. دوم اينكه گناه به شكل عمل به جوارح (اعمال ظاهرى؛ در اينجا يعنى سجده مى باشد) را موجب كفر مى داند؛ در حالى كه چنين عملى ـ هر چند بزرگ باشد ـ سبب فسق مى شود؛ بر خلاف مذهب اعتزال كه گناه و عمل كبيره را موجب كفر مى دانند؛ كه خلاف منطق و برهان است». سپس استدلال كرده است كه ايمان هرگز كفر و يا نفاق را در پى ندارد؛ بلكه گرايش به كفر و نفاق دليل آن است كه پيش از اين ايمانى در كار نبوده و ايمان پيشين شخص ظاهرى بوده است، نه واقعى. وى همچنين مى گويد: «و مذهب ما آن است كه مؤمن حقيقى ـ كه خداى تعالى از او ايمان داند ـ كافر نشود، براى منع دليلى؛ و آن دليل، آن است كه اجماع امت است كه مؤمن مستحق ثواب ابدى بُوَد و كافر مستحق عقاب ابدى بُوَد و جمع بين

[1] تفسير ابوالفتوح، ج ۱، ص ۲۲۰.

[2] «و چون فرشتگان را گفتيم: در برابر آدم سجده كنيد، جز ابليس ـ كه سر باز زد و كبر ورزيد و از كافران شد ـ [همه] به سجده در افتادند». بقره (۲): ۳۴.