ابن كيسان [1] گفت: «محكم آن باشد كه در او انديشه بسيار نبايد كردن تا معنى مفهوم شود، و «متشابه» آن بود كه معنى او الاّ به نظر و انديشه بسيار نتوان دانستن، و اين نزديك است به آنكه ما گفتيم.
و بعضى ديگر گفتند: «محكم» آن بود كه درو خلاف نباشد، و «متشابه» آن بود كه خلاف كنند در او، و علماء هر يك قولى گويند به خلاف آن ديگر.
ابو عثمان [2] گفت: «محكم» فاتحةُ الكتاب است كه نماز روا نباشد، الاّ به او.

[1] ابن كيسان: (م ۲۹۹ق) لقب مشهور ابوالحسن محمّد بن ابراهيم بن كيسان است. از استادان نحو و شاگرد مبرّد و ثعلب و كسى است كه ميان مذهب كوفيّين و مذهب بصريّين در نحو جمع كرد، امّا ميل خاطرش بيشتر به مذهب بصريّين بود. ابوبكر بن مجاهد گفت: ابن كيسان از مبرّد و ثعلبه به علم نحو داناتر است و ابوبكر بن انبارى بر او طعن زد و گفت: ابن كيسان دو مذهب را در هم آميخت و از آن دو مذهب ضابطه اى به دست نداد. و ابن كيسان كتابها پرداخت؛ از جمله كتاب المهذّب در نحو و كتاب غلط ادب الكاتب و كتاب الحقايق و كتاب البرهان و كتاب غريب الحديث و جز اينها (راهنماى دانشوران).

[2] ابوعثمان: نام بسيارى از محدثان و فقهاء و متصوّفان است و در اينجا شايد منظور ابوعثمان نهدى (م ۱۰۱ق) (عبدالرحمن بن يامل يا ملى بن عمرو بن عدى) از كبار تابعين باشد و او به زمان حضرت رسول صلى الله عليه و آله مسلمانى گرفت و صدقه داد، لكن شرف صحبت آن حضرت نيافت و دوازده سال مصاحبت سلمان فارسى رضى الله عنه كرد و گويند: او از بنى قضاعه بود و در كوفه اقامت داشت و پس از رويداد شهادت سيدالشّهداء حسين بن علىّ به كربلا، از كوفه هجرت گزيد و به بصره شد. او به حُسن وفا مثل است. يافعى و ابن جوزى زندگانى وى را ۱۳۰ سال نوشته اند. در آغاز فرمانروايى حجّاج به عراق درگذشت. حمّاد بن سلمه از حميد و او از ابى عثمان روايت كند و او از عمر بن الخطّاب و ابن مسعود و ابى موسى و سلمان فارسى و اسامه و ابى هريره روايت كند. (لغت نامه دهخدا) و نيز تواند بود كه ابو عثمان، ربيعة بن ابى عبدالرّحمن فروخ التّيمى (م ۱۳۶ق) از موالى، معروف به ربيعة الرّأى باشد. او اصلاً ايرانى و از موالى آل المنكدر است و او را ربيعة الرّأى گويند و اين لقب از آن بدو دادند كه نخستين كس بود از فقهاء كه در احكام و فتاوى به رأى عمل مى كرد. وى را فقيه اهل مدينه گويند و درك جماعتى از صحابه كرده و مالك بن انس از وى روايت كند. سوار بن عبداللّه گفت: هيچ كس را دانشمندتر از ربيعة الرّأى نيافتم. پرسيدم حتّى حسن و ابن سيرين؟! گفت: حتّى حسن و ابن سيرين! وى مردى بخشنده و جوانمرد بود و سخن بسيار مى گفت و در شرح و توضيح مطالب مى افزود. وى گفت: مرد خاموش، چيزى است ميان خفته و گنگ، نه اين و نه آن. مالك بن انس پيشواى بزرگ مذهب مالكى گويد: از آن گاه كه ربيعه بمرد، حلاوت فقه برفت. حمداللّه مستوفى در تاريخ گزيده گويد: كه ربيعة الرّأى مى گفت: «آنچه كمتر توان يافت از مردمان، اين پنج فرقه است: عالمى زاهد، فقيهى صوفى، توانگرى فروتن، فقيرى شاكر، علوى سنّى». مدفن وى را در هاشميّه بغداد و به قولى در مدينه نوشته اند (لغت نامه دهخدا).