گزينش از متن تفسير را داشت و هيچ گونه توصيف و تحليلى در بر نداشت، امكان گزينش و گزارش آن ميسور نبود.
البته در اين بخش، تحت عنوان بررسى كلام، تعريفى اجمالى از علم كلام و معرّفى بسيار مختصر و كوتاهى از فرقه اشاعره و معتزله آمده و ذيل هر موضوع كلامى چند آيه به عنوان شاهد مثال ذكر شده و ترجمه و يا تفسير ابوالفتوح در مورد آن آيه نوشته شده است.
لذا درصدد برآمدم كه اهمّ موضوعات كلامى را برگزينم و به طور مشروح، جذّاب، مفيد و متناسب با ظرفيت يك مقاله اين مباحث را بياورم.

مقدّمه

آنچه به تارك درخشان انديشه و تفكر، تَلألؤ، و به علم و شناخت، معنا و هدف، و به پيكره استوارِ درك و شعور، سرافرازى مى دهد، كاوش در مباحث خداشناسى و معرفت خداوند سبحان (جلّ و علا) است؛ چرا كه فرموده است:
«اَوَّلُ الدّينِ مَعْرِفَتُه وَ كَمالُ مَعْرِفَتِه اَلتَّصْديقُ بِه وَ كَمالُ التَّصْديقِ بِه تَوْحيدُهُ وَ كَمالُ تَوْحيدِهِ اَلاِْخْلاصُ لَهُ وَ كَمالُ الاِْخْلاصِ لَهُ نَفْىُ الصِّفاتِ عَنْهُ... مَوْجُودٌ لا عَنْ عَدَمٍ، مَعَ الشِّى ءِ لا بِمُقارَنَةٍ، وَ غَيْر كُلِّ شَىْ ءٍ لا بِمُزايَلَة». [1]
علم كلام، يكى از كهن ترين شاخه هاى علوم اسلامى است و در فرهنگ اسلامى از جايگاه ويژه اى برخوردار است. پيش از آنكه به بررسى مسائل و مباحث كلامى بپردازيم، لازم است با چيستى اين علم، موضوع، غايت، روش، تاريخ و تطوّرات آن آشنا شويم تا با شناخت بهتر، از اهميّت و ارزش آن بيش از پيش آگاه گرديم.
تعريف علم كلام: علم كلام را به گونه هاى مختلف تعريف كرده اند. از آنجا كه مقصود ما كلام اسلامى است، بهترين تعريف آن اين است كه: «علم كلام علمى

[1] نهج البلاغه، خطبه ۱.