حكم كسى كه مرتكب گناهان كبيره مى شود با خداست، خواه مورد آمرزش و عفو خدايى قرار گيرد و يا به عقاب و دوزخش گرفتار آيد و يا با شفاعت پيغامبر بخشوده شود. چنين كسى اگر توبه كند، ممكن است توبه اش مورد قبول خالق واقع شود و يا خدا او را نبخشد؛ زيرا در هر حال او موجب است و چيزى بر او واجب نمى شود و اعتقاد به قبول توبه مبتنى بر سمع است. خدا مالك خلق خود است، آنچه مى خواهد مى كند و به هر چه اراده كند، فرمان مى دهد. اگر همه خلق جهان را به بهشت برد، مرتكب حيفى نشده است و اگر همه را به آتش افكند، ظلمى نكرده است؛ چه ظلم عبارت است از تصرّف در آنچه مايملك متصرّف نيست يا عبارت است از وضع شى ء در غير موضع خود؛ در صورتى كه خداوند مالك مطلق است و از اين روى، نه ظلمى بر او متصوّر است و نه جورى بدو منسوب.
اختلافات اين دو دسته در چند مورد بيان مى شود:
۱. معتزلى افعال خير را از خدا مى داند و افعال بد را از بنده؛ زيرا گويد كه از خداست خير به بندگان برساند و رعايت حال ايشان فرمايد.
۲. معتزلى براى ايمان سه ركن قائل است: اعتقاد به قلب و جنان، گفتار به زبان، عمل به اركان؛ اشعرى ركن اصلى ايمان را در عقيده قلبى مى داند و گفتار و عمل را از فروع مى شمارد.
۳. معتزلى خداوند را عالم و قادر بالذات مى داند، نه به صفات؛ ولى اشعرى به صفات ازليّه زائد بر ذات، كه قائم به ذات واجب الوجودند، قائل است.
۰ والاشعرى بازدياد قائلهوقال بالنيابة المعتزلة [1] ۰
۴. معتزلى به حسن و قبح عقلى قائل است؛ ولى اشعرى منكر حسن و قبح

[1] منظومه حاجى سبزوارى.