پرسيدم، گفتند: عبد اللَّه بن عمر، و از سومين نفر سؤال كردم گفتند: حسن بن على ع است" [1]! 5- منظور از" شاهد" شبها و روزها است، و" مشهود" بنى آدم است كه به اعمال او گواهى مى‌دهد، همان گونه كه در دعاى امام زين العابدين ع در دعاى صباح و مساء مى‌خوانيم: هذا يوم حادث جديد و هو علينا شاهد عتيد، ان احسنا ودعنا بحمد، و ان اسانا فارقنا بذنب:" اين روز تازه‌اى است كه شاهد آماده بر اعمال ما است، اگر نيكى كنيم با حمد و سپاس ما را وداع مى‌گويد، و اگر بد كنيم با نكوهش و مذمت از ما جدا مى‌شود" [2] 6- منظور از" شاهد" ملائكه و" مشهود" قرآن است.

7- منظور از" شاهد" حجر الاسود و" مشهود" حاجيانند كه در كنار آن مى‌آيند و دست بر آن مى‌نهند.

8-" شاهد" خلق است و" مشهود" حق است.

9- منظور از" شاهد" امت اسلامى است و" مشهود" امتهاى ديگر همانگونه كه در آيه 143 سوره بقره آمده است: لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ‌" هدف اين است كه شما گواه بر ديگر امتها باشيد".

10-" شاهد" پيامبر اسلام ص و" مشهود" ساير انبياء هستند، به گواهى آيه 41 سوره نساء وَ جِئْنا بِكَ عَلى‌ هؤُلاءِ شَهِيداً:" در آن روز ما تو را به عنوان گواه بر آنها (بر پيامبران ديگر) مى‌آوريم".

11- يا اينكه" شاهد" پيامبر ص و" مشهود" امير مؤمنان على ع است.

[1]" نور الثقلين" جلد 5 صفحه 543 همين مضمون را" ابو الفتوح رازى" و" طبرسى" در تفسيرهايشان آورده‌اند.

[2]" صحيفه سجاديه" دعاى ششم.