تفسير: آيا عالمان و جاهلان يكسانند؟!

در آيات گذشته سخن از توحيد استدلالى و معرفت پروردگار از طريق مطالعه آيات عظمت او در آفاق و انفس بود، آيات مورد بحث نخست از توحيد فطرى سخن به ميان مى‌آورد و روشن مى‌سازد آنچه را كه انسان از طريق عقل و خرد و مطالعه نظام آفرينش درك مى‌كند به صورت فطرى در اعماق جانش وجود دارد كه در تجليگاه مشكلات، و طوفانهاى حوادث، خود را نشان مى‌دهد، ولى اين انسان فراموشكار وقتى طوفان حوادث فرو نشست دوباره گرفتار غفلت و غرور مى‌شود.

مى‌فرمايد:" هنگامى كه انسان را زيانى رسد (نور توحيد در قلبش درخشيدن مى‌گيرد) پروردگار خود را مى‌خواند در حالى كه به سوى او باز مى‌گردد و از گناه و غفلت خود پشيمان است" (وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ‌).

اما هنگامى كه خدا نعمتى از خودش به او عطا كند گرفتاريهاى گذشته را كه به خاطر آن دست به دامن لطف الهى زده بود به فراموشى مى‌سپارد" (ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ‌) [1]" براى خداوند شبيهان و شريكانى درست مى‌كند، و به پرستش آنها برمى‌خيزد، تا علاوه بر گمراهى خويش مردم را نيز از راه خدا منحرف سازد"

[1] در اينكه" ما" در جمله" نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ‌" چه معنى مى‌دهد؟

در ميان مفسران مورد گفتگو است جمعى معتقدند" ماء موصوله" است، و اشاره به" ضر" مى‌باشد (اين معنى از همه معانى مناسبتر به نظر مى‌رسد، و در بالا همان را انتخاب كرده‌ايم) و بعضى به معنى" اللَّه" مى‌دانند، بعضى نيز آن را" ما مصدريه" و به معنى" دعاء" گرفته‌اند، دقت در آيه 12- يونس (وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ الضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنا إِلى‌ ضُرٍّ مَسَّهُ‌) شاهد گويايى بر معنى اول است.